Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Formy: lp M. król; D. króla; C. królowi; B. uż. nżyw. król; N. królem; Ms. królu; ~ lm M. uż. osob. królowie; D. królów // króli; C. królom; B. uż. osob. królów; N. królami; Ms. królach

Znaczenia:

»władca«: On sam odmienia czasy i chwile; zrzuca królów i stanowi królów; daje mądrość mądrym, a umiejętnym rozum; 22. On odkrywa rzeczy głębokie i skryte, zna, co jest w ciemnościach, a światłość z nim mieszka. BG Dn 2. Bo moglismi bic krola Szweckiego puko nieprzyszedł kurfistr Brandoburski z szesnastu tysięcy woyska swego. PasPam 51v. Wilhelm [...] kurfistrz Bradoburski był in persona krola Polskiego. PasPam 53. Natey Wierzey albo raczy saley krolowie uciechy Swoie miewali kollacyie iadali tance y rozne odprawowali rekreacyie. PasPam 60v. Nienowina to krolom tego Swiata W pomyslnym szczęsciu przepędziwszy Lata Stracic koronę orac wołęm w pługu Albo karetę ciągnąc z Szkapą w cugu. PasPam 110. Ex pedit aby się KROL IMSC uiął o swoię y o naszę obelgę . PasPam 140. Pewnie Waszmość bedziesz miał u krola audyencyią ale iuz Nie dzis. PasPam 143. [...] mowię tedy do krola w ten Sens. Miłosciwy Naiasnieyszy krolu Panie a Panie Moy Miłosciwy. PasPam 145v. Burmistrzom szyie pospadaią za ten kontempt y Nieposłuszenstwo krolowi Panu. PasPam 167v. Na Szlachectwo cię krol Nobilitował Na Rycerstwo zas Falbowski Passował. PasPam 177v. W dzięn Nayswiętszey Panny Gromniczney była koronacyia krola Io MSCi Iana trzeciego ktory quam felicissime diutissime Regnet na Chwałę Maiestatu Polskiego y obrony Rzpy Chrzescianskiey. PasPam 248. Po owym szczesliwym zwycięstwie skoro się [ziechali] Monarchowie ad Mutuum Amplexum Cesarz chrzescianski Leopoldus z krolem Polskim Ianem trzeciem iakie tam były pociechy, iakie Gratulacyie. PasPam 263-264v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ najjaśniejszy król: Boli mię Miłosciwy Naiasnieyszy krolu Panie M. Miłosciwy Strata ubogiey Substancyiey. PasPam 284v. ▲ król in persona »król we własnej osobie«: Wiedzielić y Turcy że Polacy idą na pomoc [...] ale temu nie wierzyli ze by Sąm krol in Persona. PasPam 259. ▲ abdykacyja króla: Za abdykacyą Krola I.M. przeszłego prowent z mennic […] do dyspozycyi Rzeczyposp. przypadł. VolLeg V 15. ▲ dziedziczny król »król sprawujący władzę na podstawie sukcesji, z prawem przekazywania tronu potomstwu«: Ian Kazimierz z Bozey łaski krol Polski [...] A Szwedzki, Gotski , Wandalski Dziedziczny Krol. PasPam 151v. ▲ akt wjazdu króla: Akt wjazdu po koronę Augusta wtórego, króla polskiego. SchedMuzaBar II 374. ▲ król albański (sz. zm.): Bellona Bogini Woyny, Koscioł iey był barzo piękny postawiony, odRzymianow w tenczas kiedy Pirrus Krol Albanski, albo Epirocki, do Włoch przyszedł y zRzymem woiował. PotPrzyp 2v. Przez Rzym płynie TYBER [...] od Tyberina Albańskiego Krola, tym názwaná imieniem Rzeka. ChmielAteny II 98. ▲ król nad bestyjami:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ szukać króla »starać się o znalezienie kandydata na króla«: Mowią niewiele by nąm trzeba Szukać krola, mamy go między Sobą. PasPam 232v. ◆ za króla... »za panowania króla...«: Był Hetmanem za krola Iana Kazimirza. PasPam 276. ◆ z Bożej łaski (król) »zwrot używany w dokumentach wydawanych przez króla«: Ian Kazmirz z Bozey łaski krol Polski Wielkie Xiążę Litewskie Ruskie Pruskie Mazowieckie Inflandzkie kiiowskie Wołynskie Zmudzkie Smolenskie Czerniechowskie. PasPam 151v. Pisze tedy krol drugi List tak Ian Kazmirz z Bozey Łaski etc. iako wyzey. PasPam 152.

◼ Przenośnie: ◼ Orzeł iest to krol Ptakow więc mogę formować Z tąd Syllogizm bespiecznie że s krupulizować Nietrzeba zeby rodził sobie nierownego Ale dzielnoscią Sławą iak godny godnego. PasPam 270.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ król abisyński: W roku 1541. Grádáámet krol tego páństwá/ gdy był po długich woynách/ ktore wiodł z Claudiusem krolem Abissińskim/ poráżony przez Chrystophorá Gámę/ hetmáná Krolá Ianá III. Portogálskiego; z ludem záś y z ármatą/ ktorego był dostał od Seque z Zebir/ pokonał Portogálczyki y Abissiny. BotŁęczRel I 231. A krolowie záś Abisyńscy/ y po dziś dzień ten zwyczay záchowuią/ iż ile rázy wychodzą in publicum, tedy przed nimi krzyż złoty niosą/ y naczynie pełne ziemie. StarKaz 642. ▲ król bolesny: Zawołac pałaiącey Ukrzyzowanego Miłosci Chrystusowey krola bolesnego [...]. KodKon 144. ▲ król perski: Król perski, którego wy kozulbaskiem zowiecie, walecznych Medów, potężnych Babilonów i inszych, którzy o sobie siła trzymali, moc częstokroć skracał. SynMinKontr 146. [...] przy Moskwie zostaną się Prowincye zawoiowane w Georgij [...] ktore gwarrantował Krol Perski, Imperatorowey Ieymci Rossyiskiey. MerkHist I, 25.