W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 02.01.2023
APLIKOWAĆ czas. dk/ndk
Słowniki:
SXVI, L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn, T nie notują
Formy: bezok. aplikować; ~ cz. przy. pr./cz. ter. lp 1. os. aplikuję; 3. os. aplikuje; lm 1. os. aplikujemy; 3. os. aplikują; ~ cz. prze. lp m 2. os. aplikowałeś; 3. os. aplikował; ~ cz. przy. złoż. lp m 2. os. będziesz aplikował; 3. os. będzie aplikował; lm zneut 1. os. aplikować będziemy; ~ tr. rozk. lp 2. os. aplikuj; lm 1. os. aplikujmy; ~ tr. przyp. lm mos 1. os. aplikowalibyśmy; ~ im. wsp. aplikując; ~ im. uprz. aplikowawszy
Etymologia: <łac. applicare>
Znaczenia:
1. »używać, wykorzystywać, przeznaczać«:
Rekcja: co; do czego || na co
Służmy mu [Jezusowi] ze wszelką ochotą/ wszytkie siły/ zmysły/ y rozum nasz do tego applikuiąc. StarKaz II, 429. Na to go [styl] obracać, aby go przy cnocie na usługę ojczyzny swojej aplikować nie ciężko było. LubSArtPol 220. Szoste Monitum. Ne rebus sacris misceantur profana, álbo seria jocis, jáko to sentencye Doktorow Swiętych, Historye, y inne sensy Duchowne świętokradzką odwagą do żartow nie ápplikowáć. BystrzPol I8v.
2.med. »stosować«:
Rekcja: co
Tam gdzie iest rana Przykładąmy affecto loco applikuiąc Oraz y remedia. OpalKSat 111v. Ieżeli chory dla słabości wielkiey Enemy brać niemoże, a na [ma] zatwardzenie, na ten czas czopek applikować się ma. CompMed 494.
3. »przygotowywać; oddawać na naukę, służbę«:
Rekcja: kogo; do czego
Gdy zaś ktory Rolnik ma trzech albo dwoch Synow niektorych niech przysobie do roli applikuie. HaurEk 66. Syna, do chwały Boskiey y Stanu duchownego applikować umyślili. NiesKor II 195.
4. »stosować, odnosić«:
Rekcja: co; do kogo, czego || komu || na co
Siła wolnych głosów [...] (jedne baczeniem pańskiem okrywając, drugiego do się nie aplikując przyjmować to zwykł J. K. Mość. RadziwKSprawy 110. Applikujmy to [co powiedziano wyżej o grzechu] na Pijaństwo. GdacPij 18. Z piędziesiąt głosow barzo godnych ludzi na przeszłym Seymie słyszał, miedzy inszemi zacnego Posła, Statysty, Weterana, godnego owego Karwowskiego, do ktorego aplikował ow wierszyk. KonSRoz 73. Smiele ia to symbolum mogę applikować tey zmarłey Heroinie lubo iuż w proch obroconey. DanOstSwada VI, 8.
5. »dodawać, przydzielać, przyłączać«:
Rekcja: co; do czego || czemu
Może iednak Krol/ po śmierci tych co trzymali dobra Krolewskie/ applikuiąc ie do Korony abo do stołu swego/ przyczynić sobie znacznie Intraty. BotŁęczRel III 46. Ośm hakownic, ktore jmć pan starosta teraźniejszy darował i temu zamkowi cale applikował. OpisKról 258. Ktore [minuty] rozdzieliwszy przez 12. ponieważ dwanaście iest godzin dnia, applikuiąc każdey godzinie swoię porcyią, a będziem mieć 80. minut w każdey godzinie. AlbSekr 281.
6. »skłaniać się, sprzyjać«:
Rekcja: (co); do czego || czemu
Co się tu namieniło naprzykład o męce Pańskiey/ toż masz rozumieć applikuiąc duchownie szczegulnym sprawom Zbawiciela twego. BanHist 157. Do wszystkiego aplikuje [Oleśnicki]: nikt go tym nie skonfunduje, Aby swoje młode lata trwonił, nie zwiedziawszy świata. StanTrans 90. Trzecią dywizyą posłał [hetman] [...] z Biernackim [...] udaiąc ze Woysko applikuie tey konfederacyi Wielkopolskiey. OtwFDzieje 111.
Przenośnie: Przyrodzenie jest takiego owocu, że w ktorymkolwiek naszczepisz go klocu, Lubo to w wiśni, lubo to w jabłoni, Tak jędrzny korzeń applikuje do niej, że ani jabłka, ani już jagody, Ale frukt światu swojej rodzi mody. PotFraszBrück II II, 310.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
APLIKOWANY
im. przym. bier.
Formy: odmiana złożona lp M. m aplikowany; ż aplikowana; n aplikowane; lm M. mos aplikowani; nmos aplikowane
Znaczenia:
1. »używany, wykorzystywany«: Pogłowne ma bydź wybierane/ y applikowane na potrzeby Koronne. MerkPol 15.
2. »o lekarstwach: stosowany«: W zwyż pomienione y applikowane remedia gorączki nieuskromią. BeimJelMed 122.
3. »oddawany na naukę, służbę«: Dworzanie przerzeczonego Xćia poty zasługi swoie z Kassy Cesarskiey in pleno brać będą, poki powoley do usług samego Dworu naszego nie będą mogli bydż applikowani. GazPol 1736/96, 6 nlb.
4. »stosowany, odnoszony«: Wszytkie [instrumenty] krom drąga pierwszego ulżywaiącego prostego, znacznie sił uymuią, tym więcey, im ciężary są większe applikowane do Machin. SolArch 13.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM