Data ostatniej modyfikacji: 04.08.2023
ACHTEL rzecz. m
Warianty fonetyczne: ACHTEL, *JACHTEL
Słowniki:
SStp (achtel, hachtel, wachtel), SXVI (achtel), Kn (achtel), T (achtel), L (achtel, jachtel), SWil (achtel), SW (achtel), SJP (achtel) notują
Formy: lp M. achtel; D. achtela; B. uż. nżyw. achtel; N. jachtelem; Ms. achtelu; ~ lm D. jachteli // achteli; achtelów; achtli; B. uż. nosob. jachtele // achtele; N. achtelami; Ms. achtelach; ~ lpdw B. achtela
Etymologia: <niem. Achtel>
Znaczenia:
1. »miara objętości lub wagi równa ósmej części większej jednostki«
a) »miara objętości równa ósmej część beczki«: Piwo nákwáśniáłe nápráwić tym sposobem może/ Pszenice wziąć do iednego áchtela funt/ y przetłuc ią zhrubá/ á w worku ią záwiesić we srzodku piwá. SyrZiel 934. Béczká/ áchtél/ kłodá/ Béczká piwna/ in Constit: Regni anni 1565. gárncy 72. anni 1598. gárncy 62. Kn 19. [...] dwa achtela piwa Wroczlawskie[g]o wipil [...]. AktaBab 10. [...] beczką piią Czop wytknąwszy a piwo tak długo z niey tocząc Ze cały Achtel kilka sąmsiadow wypiie I wysuszy [...]. OpalKSat 86v. Inwentarz. Krow dojnych 14, od każdej achtel masła, każdy po fl. 7 i fl. 6 za twarog, facit od krow 14 fl. 182. OpisKról 107. Jazowe. Rybak jeden wydaje [...] węgorzy achtelow 6, każdy achtel po fl. 3 gr. 15. OpisKról 113. Pan administrator [...] Ten na urzędników, których co niedziele podejmować powinien: żyto kor. 3½, piwa beczek 10½, soli achteli 7, śledzi achteli 14. InwPuck 71. Ztego wtedy wziąwszy Possessią ten Dom po Achtelu Piwa wprzod poczęto wnim Panskiego szynkowac [...]. KomonDziej 202v. [...] w tej prochowni [...] kul żelaznych i siekanych blisko achtel, obrazów starych 5. InwChełm 6. Achtel, g. achtela. 1) Achtel, Faßchen. [...] 1) la huitiéme partie d'un tonneau. T III 2. Kmieć ieden/ iáko to dla Czeládźi ná żniwá/ wźiął od kárczmarzá 6 Achteli piwá po 5 zł/ potym tákze Tászbieru 6 Achteli/ Achtel po 40 gr Do tego 40 grzywien Krák: pieniędzy. GorAryt 104.
b) »miara wagi równa ósmej części  → cetnara (kwintala)«: Achtel, g. achtela. [...] 2) Achtel-Zentner. [...] 2) la huitiéme partie d'un quintal. T III 2.
2. »naczynie do przechowywania płynów i innych produktów; mała beczka«: Piwo gdzieby Jáchtelem ábo beczką trąciło/ wziąć Wrotyczu/ korzenia Benedyktowego/ Dzięgielu/ Iáłowcowych iágod po gárści/ zioła pokráiáć. SyrZiel 812. Naprzód na górze łóżek małych i wielkich 6 [...] cebrów 2, achtelów maślnych 5, jeden masła pełen. InwSkępChom 117. Achtel/ vide Béczká. Kn 4. Béczká/ áchtél/ kłodá/ Béczká piwna/ [...] Tina [...] Dolium [...] Orca. Kn 19. W browarze kocioł dobry, kadzi dwie [...] achtli 15, półachtelków 4. InwUszwVet 229. REMANENTY. [...] Browárne Retenta, w Słodách Cwierni y Korcy nro. Piwá w Achtelách w Piwnicy - - nro. HaurEk [152]. W ktorym to mielcuchu kocieł dobry, kadzi 2, przykadek jeden, faska do chmielu, jachteli 9. InwKal I I, 98. A o Ręku co mowić? To: że pożyczáne V Práczek/ v Kuchárek: bo pozáwiáne. Iákby gárce/ ábo więc/ iáchtele myć miały; Ták wielką/ ręku swoich/ nágość pokazáły. ŁączZwier D4v. Takze Piwa Zylinskiego Achtelami y Gorzałek zkąt inąd do Miasteczka Naszego Zywcza przywozic, y taiemnie przenosic, y na Szynki podawac nie smieli, pod przepadtkiem tych Trunkow y Karaniem Naszym srogim Ząmkowym. KomonDziej 230. Zamiataiąc wspak dom, a te śmieci miedzy achtele wsypać, będzie gości iak pszczoł z ulow. AktaMusz 41. Stajnie obejść mają, jeżeli konie wygodę mają i gnoje wydane i jeżeli woda nie zatęchła w achtelach lub z kałem pomieszana. InsGór 1737 98.
# Użycia metajęzykowe: # Przysiek sąsiek wiek áchtel bąbel biel [nie tracą "e" w dopełniaczu]. WojnaInst 32
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorzy: KS, WG