W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 30.01.2020
BANICJA rzecz. ż
Warianty fonetyczne: BANNICJA, BANICJA
Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (bez cyt.), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują
Formy: lp M. banicja // bannicja; D. banicji // banicje; B. bannicją // banicją; N. banicją // bannicją; Ms. banicji; banicjej; ~ lm M. banicje; D. banicyj; B. banicje; N. banicjami
Etymologia: <śr. łac. bannitio>
Znaczenia:
1.prawn. »kara wyjęcia spod prawa: utraty czci, praw cywilnych i politycznych, uprawniająca każdego do bezkarnego zabicia skazanego, a więc powodująca konieczność opuszczenia przez niego kraju; kara wygnania czasowa lub wieczysta za określone przestępstwa; bandycyja«: Rowne-ć – mowią – zá głowę szláchcie bánicyje, Ják o złotych dwádzieściá. JurkWan B4. [...] ieźliby też nie stanął [pozwany na sądzie], baniować go ma Poborca y publikować: á Starosta wziąwszy tę bannicyą, naydaley we dwie Niedzieli, exekucyą in bonis obwinionego uczynić ma, sub poenis o exekucyi: [...]. VolLeg III 402. Wyzwał na pojedynek ktoś, mając urazę, Lecz że przez banicyją na honorze zmazę Miał jego przyjaciel, wprzód się prawnych pyta, Jeżeli się wziąć w gębę godzi od banita. MorszAUtwKuk 353. Pan Skulimowski [...] zawołał, że Jmć Xiądz Podkanclerzy nie może mieć mieysca ani głosu w Senatorskiey Izbie, dlatego że banit; y tak długo skrzeczał pokazuiąc banitią, że mu przerwał mowę. DiarSejm 56. Banicya. die Verweisung, Relegation. bannissement. T III 22.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: banicja wielka (sz. zm.): Wywołánie z-ziemie/ z-oyczyżny/ Bánnicya wiélka. Odsądzenie czci. Kn 1342. ▲ banicja mała: Bánnicya máła ábo práwna/ Priuatio vel amissio fori et iudicij, Proscriptio, ignominia minor. Kn 14. ▲ banicja prawna: Bánnicya máłá ábo práwna/ Priuatio vel amisio fori et iudicij, Proscriptio, ignominia minor. Kn 14. ▲ wieczna banicja: Najprzód zapisuję z tej sumy, co u jejmości pani Zofijej z Drucka Sokolińskiej [...] dziesięciu tysięcy złotych polskich, na obligu będącej: za którym w prawne wstąpiwszy terminy i wieczna na ichmościów wypadła banicyja, sześci tysięcy złotych polskich: która jegomości panu małżonkowi memu ma należeć wiecznymi czasy. OskATestBork 68. ▲ banicja doczesna: Strona przeciwna [...] spodziewasię oraz z mego aktoratu przywołania, przy ktorym deklaruie warować locum standi [...] i[e]dnak [...] ponieważ podanych niema Pozwow, na Dekret ImPana Gutczeskiego w Sprawie Siestrzana mego także warował locum standi praevia solucione zapłaciwszy złłch 15 na Banicyą docześną. SapADiar 27. ▲ banicja zadworna: Nie tylko pozwami zadwornym ludzi turbować, ale i banicyje zadworne przeciwko prawu otrzymywać [należy]. AktaKrak II/1 34. ▲ być w banicjej: ▲ do banicji kogo pozwać: A ieśliby kto w tym czasie w Uniwersale prefigowanym nie oddał [łanowego], tedy go ma Poborca sam ex delatione sui, ná Roki Querellowe przed Urząd Grodzki onego Powiatu albo Ziemie, peremptoriè pozwać: [...] A ieźliby na takowy pozew nie stanął citatus ma bydź in lucro kondemnowány, á potym do bannicyi na drugie Roki Sądowe ma go pozwać ex delatione sui Poborca [...]. VolLeg III 316. ▲ mieć banicją na kogo: Gdy Je[g]oMć Xiądz Podkanclerzy declaravit a Throno, irruptit Ślachcic ieden, w głos obijciendo Banitią [...] mówiąc his verbis: Nie możesz WMć declarować, bo mam Bannitią na Wmci. DiarSejm 86. ▲ otrzymać na kogo banicją: Otrzymał na niego banicyją. T III 22. ▲ w banicją wpaść: Máią Grymánowie ná wygnánie poyśdź do Cerigo [...] á Qwerynowie do Insuły Corfu; [...] A ieśliby tám nie poszli/ ábo ták długo tám się nie báwili áż do záwárcia między sobą pokoiu/ tedy w bánnicyą wpádną/ á nie będą mogli o zniesieniu iey supplikowáć. MerkPol 135.
Przenośnie: Honory przez śmierć są ná bánitią zdáne. WojszOr 64 marg.
2.prawn. »w Rzeszy niemieckiej: kara wyjmująca spod prawa jakie miasto«: Magdeburg Zas maurycemu nowotnemu Elektorowi Saskiemu Zlecono, zeby na nim banicyą Exekwował, co tez uczynił y miasta R. 1551 przez akkord dobył. IntrHist 221. Przeciwko miastu Donawerth banicyą deklarowano; Exekucyą ktora Xiązęciu Elektorowi Bawarskiemu Zlecono, jakoz ten R 1607 pod miasto podstąpił y one d[o]bywszy do tychczas utrzymuie. IntrHist 243.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: na co banicją włożyć: Potym się Cesarz na kostnitz y magdeburg wolne Imperij miasta obrocił y na nie banicyą włozył. IntrHist 221.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorzy: DL, WM