Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »matka matki a. ojca«: Iest też rámię S. Anny Bábki Páná Iezusowey. WargRzym 69. Zastałem [...] Pannę ktora po smierci Babki, przy rodzicach swoich w Warszawie na ten czas będących, mięszkała. OssJŻyw 41v. Vrodziła mi się tedy cora ktorą [...] okrzcić kazę dawszy iey Imię Babki, Zofia y drugie z mego vformowane Chrystyna. OpalKListy 177. Ten chałupnik miał krowę po babce żony swojej. InwKal I 588. Wnuk nie posłuszny Babce. ErnHand 221. Tegoz Roku 1653 Bracztwo Przeswietne, Swiety Anny, Babki Pana Iezusowey do Koscioła Krzeszowskiego [...] w prowadzone. KomonDziej 150v. Herby powinni stwierdzić [...] kontraktami ślubnemi Matki i Babek dwóch. ŁubHist 187.

2. »kobieta w starszym wieku«: Nie jednejśmy matki i nie jednej żądze: Ty wolisz przyjaciela, a drugi pieniądze. Co on dba, byle jeno swych bytów zażywał, Babkę głaskał a od niej pieniążki obrywał. Więc o młodsze nietrudno otrzeć oskominę, A mało-ć też nie lepiej co raz drzeć nowinę. SzymSiel 37. Mili goście. Mi dulcis anus [...]. Moiá piekná starko/ moiá złota babko. Babusiu droga. Kn 414. Athenczykowie [...] tákich Pánow Młodziencow co się do trzydziestu lat nie ożenili/ zewlokszy po pás [...] kanczugámi mocno kazali biczowáć bábom/ ná większą ich wzgárdę [...] że choć nayoziębleyszego Młodziencá miáłáby táka exhortá zágrzać y poruszyć ile gdyby ieszcze czerstwe bábki do tego ordynowáć. GorzWol 58. Babká przez lat czternáście skurczona będąc, do grobu Męczeńskiego przyniesiona zdrowa zostáła. NiesKor II 759. Są tákie Babki ktore y zęba niemaią á przecię się muszczą smaruią farbuią áby swoie defecta pokryć. DanKolaDyk II, 96.

3. »kobieta pomagająca przy porodach, akuszerka; mamka, piastunka«: Kmotrem był do corki Pan Jerzi Sztrunek młodszy. kmoszką babka co przimowała. VorLetSkarb 117. Babka, iezeli ią tak zwac, bo iescze wsrzednym wieku była i scomple[xy]i nieszpetna, okrywszy znowu piełuchami bawiełnianimi, scompanią swą odni[o]sła do Krolowei Jeimosci [noworodka]. VorLetSkarb 178. Babce wychodzącei skrolewicem spokoiu, zrozkazania Je[go]km, Pan Pac starszy pokoiowy dał pięcset czerwonych złotych [...] za pierwsze prziniesienie. VorLetSkarb 178.

4. »ciuciubabka - dziecięca gra towarzyska«: Zmrużék grá/ Mżyk/ Zmurék/ Babká/ Mżytek. [...] Myinda, Iunio ex Polluce [...] Musca aerea. [...] Kn 1438. Blindkue bábká/ mrzyk. KusWeg B5. Mżyk, Bábká/ gráli mżyká Bábkę. ErnHand 126. Tam, gdzie chłod miły od pagorkow wieie, Igramy w babkę po między iedliny [mówią pasterki]. DrużZbiór 515.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ślepa babka: CLIGNE-MUSETTE [...] SLEPA babka gra gdzie ieden w posiedzeniu maiąc oczy zawiązane szuka drugich. DanKolaDyk I, 314.

5.bot. »pospolita lecznicza roślina zielna z rodzaju Plantago«: Toż czyni proch z liścia dębu młodego i z babki, który czyści i goi ranę i wrzody wszelakie. DorHipTur 216. Kiszek bronić cierpkiemi rzeczámi: klisterámi z dębowego liścia, z babki. PetrSInst E4. Na Biegunkę Ziele Babka co kiczki na niey rostąm te kiczki dobre sam na biegunkę. GrodzMisc 162. Także kąpiel z Zioł ná to bywa dobra, ziołá są te: Bábká, Cypris, Dziewánná. PromMed 121. Inni sok ziela babką nazwanego z octem w godzinę przed febrą piią. BeimJelMed 136.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ babka wąska (sz. zm.): Wziąć [...] Bábki ták wąskiey/ iáko szyrokiey: Piołunu [...] po gárści. SyrZiel 83. ▲ babka wodna (sz. zm.) »żabieniec babka wodna«: ZLe rozumieią/ y nie bez nágány/ chocia ludzie uczeni/ ktorzy wodną Bábkę/ Angelskim trankiem zowią/ gdyż w niczym nie są sobie podobne/ á iescze mniey skutkámi. SyrZiel 826. Babká wodna [...] Plantago aquatica. Barba Syluana, Plantago Syluestris, Cochlearia palustris. Wasserwegrych. SyrZiel 1133. ▲ babka wielka: Pierwsza Babká wiélka/ ktorą czérwoną zowią. SyrZiel 1129. ▲ babka mniejsza: Trzecia Bábká mnieysza/ ktorą rádniey Ięzyczkámi zowiemy bo ma listki iáko báranie iezyki. SyrZiel 1129. ▲ babka czerwona: Pierwsza Babká wiélka/ ktorą [babką]czérwoną zowią. SyrZiel 1129. ▲ babka kończata: Weś Ruty [...] Babki kończátey, to iest psich ięzyczkow. CompMed 540. ▲ babka szeroka: Co sie pisáło o Bábce szerokiey/ to też rozumieć mamy o wąskiey/ ábo o Ięzyczkách. SyrZiel 1133.

6. »kawałek żelaza używany jako kowadełko do klepania kosy«: kos żelaznych do sieczki 2, młotek i babka do klepania kos żelazne. InwPuck 38.

7. »drobna moneta«: Bábká monetá/ vide Kwartnik. Kn 11. W drugim węzełku 8 groszy starych. Babek starych kilkadziesiąt. InwKatBęt 94. Oba [marszałek poselski i sąd trybunalski] nie stoją ledwo za szelążek Albo za babkę. TrybRokLub 130. Chociażby te wszystkie Vrzędy ná tándetę wyniesiono, vpewniąm żadenby y bábki zá nie nie podał. AndPiekBoh 28. MAILLE (Petite monnoye de cuirre valant la moitié d’un Denier) LICZMAN babka [...] Siodma część szeląga [...] ZŁĄMANEY bábki nie má nie ma [!] szeląga. DanKolaDyk II, 220. Kwartnik babka, une maile. KulUszDyk 61.