Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI, XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. architekt; D. architekta; C. architektowi; B. uż. żyw. architekta; N. architektem; Ms. architekcie; ~ lm M. uż. osob. architekci; D. architektów; C. architektom; B. uż. osob. architektów; N. architektami; Ms. architektach; W. uż. osob. architektowie

Etymologia: <łac. architectus>

Znaczenia:

1. »budowniczy, projektant budowli; konstruktor«: O matematycy, o indzinierowie, o architektowie i wy wszyscy, którzy mechanickich nauk używacie [...] pomagajcie mi chwalić tak wielkiego człowieka [Archimedesa]. AquaPrax 128. Architek [!]za[ś] tey karoce był Je[g]o Msc Pan Szlichtink Wielkopolak. AktaBab 37. Athenczycy chcący pałac ieden kosztowny w mieście swoim zbudować [...] Zawołali dwu Architektow aby modelusz vczynili. StarKaz II, 176. Drugi punkt murowania iest o ścianach. Po fundamencie bowiem one następuią, w tych te Reguły dawaią Architekci. NaukaBud 21. Architekta funkcya iest, nayprzod w imaginatywie wizerunek przyszłey struktury wystawić. BystrzInfArch C4v. Łaźnie Septimiusza [...] głowny Architekt w Kościoł Nayświętszey PANNY de Angelis przeformował. ChmielAteny II 94.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ architekt królewski: [...] Architekt Krolewski odebrał ordynans żeby Zamek w Bar Le Duc będący, iako nayprędzey, dla przyszłego Dworu, dla ktorego także kosztowną robią liberią, in perfecto constituat Statu. GazPol 1736/92, 6 nlb.. ▲ architekt militarii, architekt militaris, architekt wojenny: Ingenier (albo) architect militarij ktory Mistrzem iest zakładania fortece, a ten ma bydz y Mathematyk. NarArch 39. Architekt Militaris Ingenierem Nazwany. NarArch 79. Atoli bez pracy iuż zkomputowany od Architektow Woiennych wymiar tychże linii następuiaca okazuie tablica. BystrzInfArch G1v.

◼ Przenośnie: ◼ Znać było w najstraszniejszych dla mnie ekspresjach, że wszystkich archytektem machyn prawdziwy był afekt [list amanta do panny]. ZatPrzydDoś 122. ◼ Na skalistą opokę nieznośnej ciężkości podwalinę już przywlókł ARCHITEKT MIłOśCI [Jezus Chrystus]. WieszczOgródGur 90.

2. »przen. sprawca, twórca«: [Bogowie greccy] Architektami wszelkiey nieprawości, Y Mistrzami pierwszemi wszytkich byli złości. DamKuligKról 201. Przez Architekta rozumie się Paweł S. ewangelizuiący Chrystusa y Ewangelią. BystrzInfGeogr B1v. Y ty ktoszkolwiek iesteś, coś bezbożnym żelazem synowską przeciwko Matce uzbroił rękę [...] Staniesz się sam niefortuny swoiey architektem. DanOstSwada V, 4.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ architekt nieba (sz. zm.), architekt nieba i jego obrotów, architekt nieba i ziemi »Bóg«: Jeżeli w czym misterny nieba i ziemie Architekt kunszt osobliwy i specyalne rąk swoich wyrazić [chciał] dzieło, tedy w tym, że [...] każdemu rożne od siebie rozdał twarzy lineamenta. PisMów II 219-220. Sam Bog Architekt Nieba y iego obrotow [...] konserwuie pozycyą nieba y iego obroty. BystrzInfAstrol 19 nlb.

3. »podręcznik budownictwa«: Zaczym obracaiący kołem N. Cewy Q, nábywa siły za sześciu: według Párágrafu 9. Nauki 3. Zábáwy I. Architektá. SolArch I, 102. Koniec księgi pierwszej, Architektá. SolArch I, 199.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ architekt polski: DOwiodłem w Náuce 22. Zábáwy I Części I. Architektá Polskiego, że Bieg nieustánny iest niepodobny bez likworu tákiego, ktoryby nie większey siły nád dwá rázy potrzebował [...] nád siłę [...]. SolArchB 341. [Spis książek] Geometria i Architekt Polski. 56.