Słownik XVII wieku

Słowniki:
L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1632

Formy: lp M. m archiw; D. m archiwu; archiwa; n archiwum; C. m archiwu; B. n archiwum; N. m archiwem; Ms. m archiwie; n archiwum; ~ lm M. m uż. nosob. archiwy; n archiwa; D. m albo n archiwów; B. m uż. (n)osob. archiwy; N. m albo n archiwami; Ms. m albo n archiwach

Etymologia: <łac. archivum>

Znaczenia:

1. »uporządkowany zbiór dokumentów, papierów, akt«: Aby Skarb Rpt. tak gdzie Insignia, iako y gdzie kleinoty y Archiua Regni są beł reuidowany. RewSkarb 103. Wiem i to/ że cokolwiek tak drogiego mieli [Polacy] W Domiech swych/ y Archiwach/ tak rok ożaleli. TwarSLeg 69. Lubo się iedney Matki sławiemy synowie Lecz nie iednych humorow [...] Czemu wiara zachodząc w słusznosc Chrzescianska Archiwy przepisała, Ktorym y Poganska Niezbyt przeciwna wiara. DrobOpow 194. Pan, co tysiącem pługów orze niwy, Do Wisły abo bierze się do Sanu. Już ma we Gdańsku skarby i archiwy, A miasto Lwowa patrzy ku Fordanu. PotPis II, 8. Ma [podskarbi koronny] w ręku klucz od Skarbu, gdzie Berło, Korony, Jabłko złote y wszystek Archiw iest złożony. ChmielAteny II 400.

2. »instytucja zajmująca się gromadzeniem i porządkowaniem dokumentów, pism«: [Kazimierz II] wyprawił potym Posłów do Aleksandra II. Papieża [...] Na co reskrypt od Papieża jest w Archiwie Krakowskim. ŁubHist 24. Miny zapalili [Szwedzi], i wysadzili Zamek, z całym Archiwem Województwa Sendomirskiego. ŁubHist 94.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ koronne archiwum: Kommissarz [...] do konnotacyi przywileiow w koronnym Archiwum [...] Do Stobnickiego kościoła przydał pewne grunta, co approbowała Konstytucya 1678. NiesKor II 24.

◼ Przenośnie: ◼ Iezeli was cało Fortuna ztąd wyniesie, co się ze mną stało Opowiedzcie Archiwu. DrobOpow 182. ◼ Godnieyszemu ten niezwiędły wieniec [...] naznaczyły dotąd Niebieskie Archiwy [...] a nie tobie Zygmuncie leniwy. PotWoj 205. ◼ Tak wArchiwie Przedwiecznem naznaczono. PotWoj 154.