Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »brać pod uwagę, liczyć się z kim, czym«: Nie pomáłu Dwor apprehenduie te Tráktaty/ ktore między Anglią a Portugálią záchodzą o Małzenstwo/ choć do koncá nie wierzy zeby miáły przyść do skutku. MerkPol 173. Choć byśmy przegrali, to nieprzyjaciel rzecze: jest jeszcze cesarz i król polski, i będzie przynajmniej osoby, jeżeli nie wojsko, apprehendował. DyakDiar 45. Hetmani i Kanclerze każdemu potrzebni, każdy się o ich przyjaźń i afekt stara, każdy ich aprehenduie. KonSRoz 87. KROLIK po Łáćinie Regulus, álbo Trochilus, Ptak bárdzo máleńki [...]. Zowie się, choć naymnieyszy z Ptakow, Krolem ich, dla tego, że y Orłá samego nie ápprehenduie, bo ten ná ták máły łup nie łákomiłby się, áni też mogłby ułowić. ChmielAteny1745 I 512. Wkrotce Frankowie Nacya Niemiecka z Frankonii wybrawszy się przez Ren, Gottow repressalia nie apprehenduiąc, aż się o Paryżanow oparli. ChmielAteny II 44-45. Do tych to Słowakow Alexander Wielki pisał, a tym samym pokazał, że lubo wielki Bellator, przecież nie mnieyszych Bellatorow apprehendował. ChmielAteny II 433.

2. »rozważać co; uważać co za coś szkodliwego«: Pokazał się y drugi mankament kancellary W Pana [...] postrzegli ze tylko iedna pieczęc Maiestatowa iest przyłożona, a drugiey pieczęci XL niemasz ktory mankament bardzo aprehendowali y dopominali go. CzartListy 34. [...] To iest iednak pewna, że Dwor nasz tey odmiany [uzurpatora do władania Korsyką] dużo apprehenduie, obawiaiąc się, żeby na tey Wyspie Gniazda Rozboynikow nie założono [...]. GazPol 1736/96, 7 nlb.. Nakoniec apprehenduiąc przegraną swoię z Prusami, y głod cięszki, wpadł [Bolesław IV] w śmiertelną chorobę Roku 1173. ChmielAteny II 341. Co do [...] biegunki częstokroć z frebrą złączoney, to iuż rzekłem, że do pierwszego y drugiego dnia nie trzeba iey apprehendować. BeimJelMed 29.

3. »przejmować się, brać sobie do serca; narzekać«: Nawet y o rzeczach duchownych mowiąc/ im kto zbytnie co apprehenduie/ tym mu mniey szczęśliwie według iego myśli powiedzie się. StarKaz II, 114. Czytał go [list] Chmielnicki z wielką uwagą, y barzo apprehendował ze mu Tytułu Hetmańskiego nie dano. HistBun 22. Prawda nie masz co tak barzo apprehendować, wszak ie i piie dobrze, kto Seymy rwie dla swoich prywat. KonSRoz 3.

4. »pojmować, rozumieć«: Z przeszłych rozdziałów może się aprehendować, że zawsze intencyja moja była, abym moderował długość i insze defekty niektórych dział. AquaPrax 90. Vprząść/ ábo vprządł sobié w-głowié to abo owo/ wziął sobié w-rozum/ poiął to bárzo/ chwycił się tego [...] apréendował to [...] nié appréendował on tego/ i[tem] nié poiął/ nié waży sobié tego/ puścił to lékko/ ábo mimo się. [...] Apprehendit id valde, vel non apprehendit [...]. Kn 1195.

5. »obawiać się«: Gdyby był napadł [nieprzyjaciel] to by się [bateria] rejterowała na kępę, zrzuciwszy most i nieprzyjaciela by nie apprehendowała. DyakDiar 45. Przyidzie ta koley i na nas, ieżeli bez broni czekać będziemy, że nam ktory sąmsiad część Panstwa, przyległą swemu, wydrze [...] to są sąmsiedzi, ktorych antecessorowie nasi nie apprehendowali. LeszczStGłos 7.

◼ Przenośnie:

6. »podporządkowywać się, ulegać komu«

◼ Przenośnie: ◼ MODRZEW Drzewo po Łacinie Latix [...] Onim trzymáłá Antiqitas że Ognia, nie apprehenduie, probuiąc exemplo że koło miasta Gezgobii, wieży nie mogł spalić Juliusz Cesarz iáko Swiadczy Naturalistá Pliniusz, iż z tego byłá budowána Drzewá, ále Ludzka experiencya, dociekła że choć nie rychło, á przecież spali się. ChmielAteny1745 I 541.

7. »dostrzegać, zauważać«: Kazał [Cesarz] wypuścić z więzienia Brátá swego/ á Wezyrowi / ktory mu to dissuadebat odpowiedział/ ze nie tylko periculum vllum nie ápprehenduie ex illius libertate, ále owszem żáłuie że wiecej nie ma Bráciey. MerkPol 11. Druga [strona omawianej sprawy] co apprehenduie P. Grzegorzewski iest Iezeli się Inquisicia oktorey mowięmy znaydzie [...] to tez y Trybunał eisdem motiuis Dekret ich [o przysądzonych pastwiskach] aprobować będzie. RadziejKor 57v.

8. »zatrzymać, uwięzić«: Wziąl Piłat P. Jezusa, albo raczey wyrażaiąc to, Łaciną z-Polaczoną aprehendował P. Jezusa Piłat. MłodzKaz III, 239.

9. »zataić, ukryć«: Pytać go trzeba (...) obyczaynie napominaiąc/ aby się w czym nie ztrwożył konaiący/ abo nie apprendował sobie erroru iakiego w spowiedzi świętey. StarKaz II, 591. Tam [w Żurowiczach] [...] spowiedałem się, nic nie aprehendowałem. MatDiar I, 342.

10. »ustrzec się, uniknąć«: Potrawy ich Czosnek, Cybula, Kapusta, suchar, trunek woda: a od takich Moskal delicyi, (bo więcey ich nie ma) śmierci nie apprehenduie. ChmielAteny II 432.