Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. bisior; D. bisioru; B. uż. nżyw. bisior; N. bisiorem; Ms. bisiorze; ~ lm M. uż. nosob. bisiory; B. uż. nosob. bisiory; N. bisiory

Etymologia: <łac. byssus, z gr.>

Znaczenia:

1. »cienka, lśniąca tkanina wyrabiana w starożytności i średniowieczu z wydzieliny pewnych gruczołów niektórych małży morskich; także delikatna tkanina lniana, bawełniana lub wełniana, znana i ceniona w dawnej Polsce i w innych krajach«: Bisior/ Byssinum [...] Byssus. Kn 32. Tęn Ksiąze, ow Krol, ten Cesarz z honoru, Znáć go z purpury, z berła, y z bisioru. OblJasGór 151v. Był człowiek bogáty Ktory siebie przybierał codzień w drogie száty w purpurę y w bisiory. DamKuligKról 63. Łożá miękkim wyścielono w koło stołow bisiorem. ClaudUstHist 141. Ná rámionách sukienka [...] ze złotá, hyacyntu, purpury, szárłatu, bisioru wzorzystą tkána robotą [strój arcykapłana żydowskiego]. ChmielAteny1755 I II, 551. Bisior, flamskie płotno. feinste Leinwand. de la plus fine toile. T III 52. Bisior/ płotno cienkie/ Byssus [...] allerfeinester Leinwand. DasHünDict Pp.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bisior królewski (sz. zm.): Bisior Krolewski z ozdobą zrzuciwszy [Jagiełło] Zelaznymi się blachy męznie uzbroiwszy Dosiądzie [...] Konia. DrobOpow 108. Ten zwyczay u siebie Miał Leszczek ze w wszelakiey Sprawie y potrzebie Na krolewskie bisiory kodrowe łachmany wkładał na maiestacie gdy siedział ubrany. DrobOpow 131. ▲ bisior kręcony (sz. zm.): Zasłona kościelna ktora wisiáłá przed Arką testámentu z purpury y szkárłatu dwá rázy moczonego/ z bisioru kręconego/ y hiácinthu byłá robiona. BirkNiedz 450-451.

◼ Przenośnie: ◼ Ludzie złośliwi nie chcieli przyiść ná gody/ nie chcieli się przybráć w bisior świątobliwości. StarKaz II, 482. ◼ W grodzie kwiaty sąsy miały, chcąc wiedziec Ktore się głową nazywały. Swe do Thronu przekłada bisiory Roza purpurę tudziesz pierwsze wiosny cory. MikSil 2v nlb.

2. »lśniący, dęty koralik«: Stroiła się w drogi Vbior złoty, W perły, W Bisiory, y Swietne Kleynoty [Lidora]. OblJasGór 114v. Rzadka rzecz zawsze jest w wielkim walorze Rzadki Dyament y perła w bisiorze. MikSil 317. Gdy słońce záiáśnieie widzi (oko ludzkie) co złoto, co błoto [...] co ziarno, co plewa; co kanak, bisior [et]c. BystrzInfElem Cosm I 3.