Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »rozerwać (tkaninę), rozciąć (skórę)«: Warz Iodłowe szyszki w wodzie/ á komu się zeydzie nápuł z winem/ náparzay mieyscá/ ktorych się suchoty dzirżą: co vczyniwszy kilká kroć/ rosporz ná dwuch ábo trzech mieyscách skorę/ y odporz ią ná plecu/ żeby się nádęłá iáko tobołá. DorHip II Ov. A iesliby żyły zábicie ták wielkie było/ iżby mu ku gorze idąc puchnęłá/ tedy mu skorę ná oney żyle rosporz/ á to rosprocie vczyń miánowicie tám gdzie guzik námácasz. DorHip II Qii. Rosprowszy ia tedy suknią moię/ cześciam sie sam okrył/ á częścią drugą ciáłom święte vwinął/ y pogrzebł. ZwierPrzykład 72.

2. »otworzyć wnętrzności«: Powiedáią Doktorowie, ktorzy go rosproli, że nigdy ták czyścieyszego wnętrza y bez żadney mákuły, nád to Krolewskie, nie widzieli, y áffirmuią że by ieszcze żył 40. lat. JudCerem D4. Tam było zmyślono epilog na Sasów bardziéj do jedzenia niż do wojny sposobnych: że na pewném po bojowisku znaleziono Sasa supernaturaliter wielki brzuch mającego; attoniti Polacy nad takiém widowiskiém gdy go rozpruć kazali, znaleziono w nim żołądek większy niż u konia saskiego łeb, pełno zaś w nim było indyków, gęsi, kapłonów polskich i inszego mięsa, a serce tak małe, że go zaledwie możono znaleźć w nim i rozeznać, które jak makowe ziarno było. OtwFDziejeCzech 241. Wieszani są, potym od szubienicy żywcem odcięci, cięszko padali, naturalia potym ucięto, brzuch rozpruto, wnętrzności rzucano w ogień, sercá przebodziono, głowy na ostatek ucięto, ciała cwiertowano. ChmielAteny IV 117.

◼ Przenośnie: ◼ Mówcie mu, że tak mdleję miłością Onego, jako kwiat asyryjski od słońca srogiego, albowiem gdy dopiero strzały swe wyronił, zaraz się między nimi i sam kędyś schronił i przebiwszy me serce wskroś trójrożnym grotem, parteńskim kształtem rozpruł krzywej strzały lotem. HugLacPrag 108-109.

3. »zerwać jakiś związek«: [Piram i Tyzbe] Mieli przyległe domy; gdzie snadź miásto byłá Semirámis paloną cegłą otoczyłá. Znáiomość/ y pierwszy wstęp/ sąsiedztwo spráwiło. Z czásem przystáłá miłość. ziąć się słuśnie było/ Lecz Oycowie rosproli/ co się im nie wdáło. OvŻebrMet 80. Ale tu ludzie nie spali, co się już na to udali, Że tę przyjaźń rozpróć chcieli, czy prywaty jakie mieli. Różne rzeczy udawają, pod czas fałszem narabiają! StanTrans 86. Aż tu znowu przyjeżdżają tenże arcybiskup gnieźnieński, biskup kujawski, Zamoyski, wojewoda sendomirski, Rey, wojewoda lubelski, Lubomirski, marszałek i hetman, i wiele innych senatorów, upraszając prawie dla miłości ojczyzny, aby w tak niebezpieczny los ojczyzny i siebie nie wdali, a tym i co się najdują piniędzy we Lwowie, to jest 5000000 pro tunc kontentując, związek ten rozpruli i więcej Rzeczypospolitej nie mieszali, a w ostatku deputatów do województw z asygnacyjami skarbowymi zostawiwszy do odebrania, sami na imprezę moskiewskiej wojny z królem iść chcieli. JemPam 332. Masz y odwagi dosyć, masz y cnoty, Obmierzłe z Mátką rosprołeś zaloty Lecz coś miał czynić, gdy cię krew Oycowska, I pomstá wzáiem budziłá Synowska. OvChrośRoz 104-105. Przysięgam ná moy narod nieszczęśliwy, Ná Oycá oraz, iáko był prawdziwy; Iáko od ziemie y od morzá klucze Ma, y swe Páństwo kiedy zechce tłucze. Ná kości twego Rodzicá pospołu A mego Stryiá; co wszedszy do dołu, Tobie powinien sław y cnot zarobki, Ze go bez zemsty nie kryią nagrobki. Ze w twey niewoli y w tym dyshonorze Będąc; álbo mię z Pyrrem śmierć rosporze, Albo iákom ci wiernie poślubioną Ták umrę twoią moy Oreście Zoną. OvChrośRoz 110-111.

4. »zakończyć«: Ten dzień/ ten dzień wszytkie spory nasze rosporze. CezWargFranc 117.

*ROZPRUTY
im. przym. bier.

Warianty fonetyczne: *ROZPRUTY, *ROZPRÓTY

Formy: odmiana złożona lp M. m rozpróty; ż rozpróta; D. ż rozprótej; Ms. m rozprutym; lm D. rozprótych

Znaczenia:

1. »rozerwany«: Trudno w dziurawym dzbanie wody, trudno maku Nosić; oboje ginie w rozprutym sajdaku. PotMorKuk III 243.

◼ Przenośnie: ◼ Prokrys knebli/ y Páni ognistego wozá Czarnaby Prozerpiná dodałá powrozá/ A subtelnym Cánáce sztyletem przekłota/ Y Thyzbe/ y Pirrhehe/ y Mirrhá rosprota Drábiny przystáwiły. TwarSPas 122-123.

2. »o związku: zerwany«: [Bracia i siostry Joba] Toż ná zadatek przyiáźni rosprotey, Po iedney z owcą; záusznicy złotey Dali mu [...]. ChrośJob 170.

3. »rozdzielony«: Czemusz w pokoiu nie dasz zostać chatom? Co się was boią w fakcye rosprotych? ChrośKon 204.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]