Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »rozcinając, wyjąć coś ze środka«: Przerznąwszy tedy ostrym nożem obyczáynie skorę/ wyimi ábo wyporz całkiem te pęcherzyki/ á sol z miodem przasnym y z mąką pszenną zmieszawszy przykłáday/ áż się te ránki zágoią/ strzegąc od wszelákiey wilgotnośći. DorHip II Niv. Na przeciwko Academiej Anatomia, w której anatomizują, tam też rzecz jest piękna do widzenia, bo jest barzo wiele pięknych raritates różnych, tak też ludzi i rozmaitych bydląt, zwierząt, bestyj anatomizowanych; między inszemi też jest złożony to jest wszystkie kości wielorybowe, którego dawnych czasów wypruto z brzucha wielorybiego, jakoby dziecię, a jest wzdłuż na naszych łokci 8 albo 9. GawarDzien 179. Choćby była, ale już nie masz takiej fozy, Mogłeś spod ferezyjej wyrzucić te kozy. Chyba jeśli chcesz nową Polskę ubrać modą, Przynamniej wyporz starą, a każ podszyć młodą. PotFrasz1Kuk II 103.

◼ Przenośnie: ◼ Minęły kwiatki i wesoła wiosna zwykłej kolei ustąpieła latu, wyprówszy swoje zapaszyste krosna z modrych fijołków, z róży i z szarłatu. PotMuzaKarp 25.

a) »wyjąć płód z brzucha matki«: [Koronida] śmiertelną ránę wziąwszy, vmrzeć musiáłá. Y gdy stos drew, ku paleniu ciáłá iey, wedle zwyczáiu Pogáńskiego, był zgotowány: wyproł pierwey Apollo płod z żywotą iey, y názwawszy go Aesculápiusem, dał go do Chironá, sławnego lekárzá, áby tám był wychowány, y w náuce lekárskiey ćwiczony. OvOtwWPrzem 85. Co Mirrhę napierwey potkáło Mátkę iego/ że co się z Oycá záwiązáło/ Dla tego obrocona w drzewo iest Mirrhowe/ Iednak kiedy pod skorą niewinniątko zdrowe/ Drgáło ieszcze/ Nimfy ie wyprowszy nożámi/ Swiát mu dáły oglądáć [...]. TwarSPas 85.

2. »zrobić nacięcia w jakimś materiale«: Pądź swoie látá, co stoisz nád brzegiem Kochane drzewo, nieśmiertelnym biegiem, W ktorego, pomnię, chropowátey skorze, Ten, dla pamiątki, Párys wiersz wyporze. OvChrośRoz 56-57.

*WYPRUTY
im. przym. bier.

Warianty fonetyczne: *WYPRUTY, *WYPRÓTY

Formy: odmiana złożona lp M. m wypróty; D. m wyprutego; B. n wypróte; lm D. wyprótych; B. nmos wypróte

Znaczenia:

1. »wyjęty ze środka po rozcięciu powierzchni«: Żyły wszytkie wyprote krawcowi onemu Posłano, który przyszedł ku braku takiemu, Iże go nowochrzczeńcy za króla obrali I wszystkie mu honory pańskie wyrządzali [...]. ZrzenAnKontr 366.

a) »o płodzie: wyjęty z rozciętego brzucha matki«: [Relikwie] RAYMUNDA S. Nonnáta nie narodzonego, bo z żywota Matki wyprutego, Kardynała Zakonu Redemptionis Captivorum [...]. ChmielAteny III 193.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]