W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 28.01.2016
MLECZ rzecz. m
Słowniki:
notują
Formy: lp M. mlecz; D. mleczu; mlecza; B. uż. nżyw. mlecz; N. mleczem; Ms. mleczu; ~ lm M. mlecze; D. mleczów; B. uż. nosob. mlecze; N. mleczami; Ms. mleczach
Etymologia: <>
Znaczenia:
1.bot. »roślina zielna o łodydze wypełnionej charakterystycznym mlecznym sokiem«: Abo tym sposobem: wziąć korzenia Kosacu Swoyskiego/ á wárzyć go z Mleczem/ z Lakrecyą/ z Jelenim ięzykiem z nasieniem Ogorczánym/ z nasieniem Dyniowym/ y Malinnowym/ áż trzecia część álbo połowicá winá/ álbo wody wywre/ á przecedziwszy znowu z cukrem przywárzyć/ y pić. SyrZiel 8. O Trzech tylko Mleczách Dioszkored [Pedanius Dioskurydes?] y inni Ziołopisowie starádawni/ nam zostáwili wiádomość. Ale tych czásów wszytkich z témi trzemá/ iedenaście znáyduiemy/ sobie rożnych. SyrZiel 1144. Wtóry głádki Mlecz: Ten korzeń ma wielki biały: smákiem tákże pierwszému podobny. SyrZiel 1145. Jedenasty rodzay Mleczu/ korzonkow drobnych/ cienkich/ nieużytych y niczemnych [!]. SyrZiel 1146. W powiékach włosy złe wyniscza/ sokiem álbo mlekiem tych Mleczow pomazuiąc. SyrZiel 1146-1147. Ciekączki záwściąga/ sok wszystkich Mleczow z winem wárzony/ álbo sam tylko vżywány. SyrZiel 1168. Nasienie tych Mléczow w Iesieni ma być zbieráne. SyrZiel 1480. Weś rosołu kurzego, warz w niem Slaz, Fiołkowe liście, Podrożnik, Mlecz. CompMed 197.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: mlecz bluszczowaty: ▲ bot. jary mlecz (sz. zm.) »wilczomlecz ogrodowy; Euphorbia peplus«: Mlecz iáry/ Rozdział 186. Peplus, Espula rotunda. Rundwolffsmilch. SyrZiel 1496. MLecz Járy/ ziołko nie wielkie iest/ pełny soku Mlécznego. SyrZiel 1496. MLecz Járy/ ziołko nie wielkie iest/ pełny soku Mlécznego, SyrZiel 1496. TAk się z nim [sporyszem mlecznym] spráwuią/ iáko z Mleczem Járym/ dla tychże potrzeb. SyrZiel 1497. Mlecz Járy inni zowią Okrągłą Sosnką. SyrZiel 1497. JAry Mlécz poziemny/ rozpuszcza po ziémi obłe rósczki/ ná dłoń wzdłuż krzewiste. Liścia soczowicznemu podobnego/ małe/ kształtu Mléczá iárego/ cienkie/ ná ziemi rozesłáne y leżące. SyrZiel 1498. Járy mlecz ziéle/ Peplus [...] Chamaelyce [...]. Syce [...]. Meconium aphrodes. Kn 235. ▲ kozi mlecz (sz. zm.) »roślina z rodziny złożonych, powłoka, utwar; Chondrilla«: Kozi Cyek/ álbo Mlecz Kozi/ Rozdział 102. SyrZiel 1165. DRudzy Ziołopisowie to ziele [brodawnik] miedzy kozie Mlecze kłádą/ pierwszym kozim Mleczem Dyoszkoridowym mienią go bydź/ ále się mylą: bo Dyoszkorydow Mlecz kwiátu modrego/ á Brodawnik żołtego: Liściem tákże rożny od koziego Mleczá/ y owszem by mnieysze/ miększe/ tákże kwiát gdzieby więtszy miał/ byłby tak Podrożnikowi podobny/ żeby iednego od drugiego trudno rozeznáć. SyrZiel 1165. Zielé we wszystkich swoich częściach smaku słodnieiącégo iest/ iáko y Kozi Mlecz pierwszy. SyrZiel 1165. Koziego Mleczu/ kilka rodzáiów znáyduiemy. SyrZiel 1165. Te kozie Mlecze drudzy sczerbakámi miánuią álbo Endywią/ przeto że iednego są z sobą przyrodzenia. SyrZiel 1168. Mogą też bydź [prośniczki] ná mieysce Endywiey/ Podrożniku/ y kozich Mleczow/ do lekarstw bespiecznie vżywáne. SyrZiel 1169. Kozi mlecz ábo cycék/ ziéle. Chondrillon. chondrille, es. seu chondrilla, ae. Kn 131. ▲ wilczy mlecz: Wilczy mlecz/ wilczé mleko/ psie mleko/ ziéle. [...] Tithymalus: Herba lactaria. [...] Lactuca marina. [...] Characias. Kn 1260. ▲ mlecz sałaciany »roślina warzywna o liściach spożywanych na surowo; cykoria, Cichorium intybus a. foliosum«: Endywia/ Mlecz sáłaciány/ Szczerbak ogrodny wiélki. Intybus, m. vel Intubus. [...] Intubum vel Intybum. Kn 171. Mlecz sałaciany, vid. Endywia. T III 844. ▲ mlecz ostry: Mlecz ostry [tyt. rozdziału i podpis pod rysunkiem] SyrZiel 1144. ▲ mlecz modry: mlecz modry. Kn 417. ▲ mlecz świni: Pápawá/ żábi kwiát/ mlecz świni/ plesz/ mnich/ lwi ząb/ radyki/ gołębi groch. [...] Aphaca [...] Ambubeia. Kn 668. ▲ bot. jary mlecz poziemny »wilczomlecz plamisty; Euphorbia maculata, Chamaesyce maculata«: Járy Mlecz poziemny Rozdział 188. Chamaesyce. Kriechende/ Kleinehundsmilch. SyrZiel 1497-1498. JAry Mlécz poziemny/ rozpuscza po ziémi obłe rósczki/ ná dłoń wzdłuż krzewiste. Liścia soczowicznemu podobnego/ małe/ kształtu Mléczá iárego/ cienkie/ ná ziemi rozesłáne y leżące. SyrZiel 1498.
a) »pospolita roślina o żółtych kwiatach; Sonchus«: Mlecz ziéle/ Sonchus. Kn 417.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: krowi mlecz »mlecz zwyczajny; Sonchus oleraceus, Sonchus laevis vulgaris«: Sonchus laeuis. Krowi mlecz. KnŁacPol 725. ▲ bot. mlecz biały »mlecz zwyczajny; Sonchus oleraceus, Sonchus laevis vulgaris«: Laeuis sonchus, mlecz biały. Kn 417. ▲ bot. mlecz ogrodny »mlecz kolczasty, Sonchus asper«: W tych [wełniankach] nasienie iáko w Mleczu ogrodnym/ ktore wiátr zwiewa. SyrZiel 281. Sonchus asper. mlecz ogrodny. Kn 417. ▲ mlecz wysoki: Sonchus arborescens, [mlecz] wysoki. Kn 417. ▲ mlecz brunatny »Sonchus Caeruleus«: Caeruleus [sonchus], [mlecz] brunatny. Kn 417.
2.zool. »nasienie ryb samców, mleczko«: Głowę z tego Karpia vsmaż/ y mleczu kawałki odtretuy/ á zmieszay z Bigoskiem. CzerComp 56. Polewká z Mleczow Kárpiowych. CzerComp 73. Mlecz, milch von fisch. BierSłowa 64. Mlecz. 1) die Milch eines Fisches. [...] laite de poisson. T III 844.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: mlecz rybi »nasienie ryb samców, mleczko«: Mlecz rybi/ Lactes muraenarum. Lamprid. Sueton. Iuni. Kn 417. Mlecz rybi/ Lactes piscinum. Piene źuwu. SzyrDict 176. mlecz rybi, karpiowy. T III 844.
3.bot. »sok wydzielający się z niektórych drzew i innych roślin po ich nacięciu«: Korzeń pierwszéy Kozieybrody rozgrzewa y odwilża w pierwszym stopniu. Zaś wtóréy/ ktorą Turką zowią/ mlecz z korzenia samego zátwierdza/ záwściąga á zlekká wyciera/ ále do iedzenia nie iest tak przystoyny iako pierwszey. SyrZiel 1239. Mlecz w drzéwách niéktorych/ ábo zdrzeń iáko wé bzié/ w winnorośli etc. Medulla [...] Sambucus cui plurima medulla. Kn 417. Endivia silvestris, Sonchus Mlecz [regestr ziół] CompMed 23.
4.bot. »rdzeń drzewa«: Mlecz. [...] das Marck in einigen Bäumen. T III 844.
5.med. »rdzeń pacierzowy, kręgowy«: Mlecz w pacierzowey rurzé u zwierząt. Swieczká [...] Medulla spinalis [...]. Cerebrum longum. Kn 417.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WG