Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. aspekt; D. aspektu; B. uż. nżyw. aspekt; N. aspektem; ~ lm M. uż. nosob. aspekty // aspekta; D. aspektów; B. uż. nosob. aspekty; N. aspektami; Ms. aspektach

Etymologia: <łac. aspectus>

Znaczenia:

1. »konstelacja, układ gwiazd, planet na sferze niebieskiej, według astrologów przypisany danemu człowiekowi w chwili narodzenia i mogący wpływać na jego losy oraz na bieg wydarzeń na świecie; także horoskop, prognostyk sporządzony na podstawie danej konstelacji«: Konstélácya/ Gwiazd ná niébié rozłożenie czásu národzenia czyiego/ Aspékt pod ktorem się kto rodzi. Genesis [...]. Kn 299. Ma tesz ieszcze umieć Ingenier Astronomią [...] aby wiedział pod ktorym Horizontem niebieskim ktorą fortece albo oboz stanowi, pod ktorym aspectem Nieba y iego skutkom przyległe. NarArch 80. Dorwawszy w minucyach drew rąbania czasu, Posłał chłopow gospodarz do cudzego lasu. Tam, skoro im siekiery zabrano i wozy, Prosto na astrologow swoję winę włoży, Że poki bez aspektow brał drwa z tegoż boru, Nie miał kłopotu, nie miał z sąsiadami sporu. PotFraszBrück I 162. Jakie Bogowie wasze ukaranie Czas to niedługi odkryc niezawstyda W ktorey się wszytkie z aspectow tak wielu Zgodzą proroctwa o Nieprzyiacielu. LucChrośPhar 29. Kto wierzy, że dziwność rzeczy pochodzi od gwiazd, y aspektow, od ktorych biorą rzeczy własności przedziwne, y skryte, wiedzieć może, że każda rzecz ma własną figurę niebieską siebie kieruiącą. AlbSekr 304. Przez aspekt luminarzow rozumieią Astronomowie tę albo owę dystynkcyą iednego od drugiego, respektem Zodyaku. BystrzInfAstron M1. Pięcioraki aspekt Planet między sobą [...] naywięcey sprawuią alteracye, odmiany powietrza: osobliwie iednak aspekt złączenia, Oppozycyi y kwadratury. BystrzInfAstron O2v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ zły aspekt (sz. zm.): To też pilnie obaczaiąc [zbierać nasienie]/ żeby Venus na mieyscu sposobnym/ a od Aspektow złych wolna była. SyrZiel 155. Zaczym czyli dobry, czyli zły Aspekt, czyli kwadra, Now, albo Pełnia [...] gdy gwałtowna choroba przymusza, bespiecznie puścić się ma [krew]. CompMed 34. ▲ dobry aspekt (sz. zm.): Te [wody rzeczne] bywaią do vżywania dobre/ ktore [...] Aspekt niebieski przy wypływaniu swem/ iako to Astrologowie nazywaią/ dobry y szczęśliwy maią. SykstCiepl 39. W Niebie gdy pod dobrym aspektem conjunctiones bywaią, spodziewać się z tąd dobrych effektow na ziemi. DanOstSwada II, 1. ▲ czwartaczny aspekt: ZBierane bydź ma [ziele rosiczki] [...] gdy słońce w w swym własnym znaku by było/ to iest/ we Lwie/ tego czasu/ gdy by miesiąc czwartacznym Aspektem/ albo promieniem lewym nań poglądał. SyrZiel 330. ▲ aspekt przeciwny (sz. zm.): Odwłoczenie bowiem puszczenia [krwi] dla przeciwnych aspektow, wielom ruinę w zdrowiu przynosi. CompMed 34. Aspekta [...] Przeciwny. DuńKal B. ▲ aspekt szesny: Drugi aspekt iest szesny: gdy ieden Planeta od drugiego szostą częścią całego zodyaku, to iest 60. gradusami swego cyrkułu iest odległy. BystrzInfAstron M1. ▲ [Aspekt] potrójny: Aspekta [...] Potroyny. DuńKal B.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ aspektu patrzyć (na kogoś, na coś) »szukać czyjegoś przeznaczenia«: Aspéktu pátrzyć ná kogo/ ná co. Obseruare occupationem alicuius, Obseruare tempora. Kn 9. Czásu pátrzyć ná kogo/ vide Aspéktu pátrzyć. Kn 97.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Mądremu zawsze na wszystko dobry aspekt. KnAd 462.

◼ Przenośnie: ◼ Na Gwiazdę w Herbie, Wiśniowieckich Xiążąt. Nowy Aspekt Polacy, na Niebieskie Domy, Y nowa wszedszy Gwiazda, mięsza Astronomy. PotPocz 37. ◼ Na Palemonskim iasnieiąc Firmamęncie Przeborowskich Piramidy fortunne aspekty tey oyczyznie dotąd sprawuią. MikSil 221v.

2. »widok, wygląd, obraz«: Miedzy Starodawnemi Malarstwa Constami znaiduie się ten ieden Malarski [...] aspekt Na ktory[m] 2 Młodzieniaskowie Woz ieden w iarzmie ciągneli. HerbOr 391. Ta co z weyrzęnia kazdemu iest miła [Matka Boska] Tym Niezboznikom taką sie stawiła Isz na iey aspekt Ktorym zyią Nieba Padali [Szwedzi]. OblJasGór 55. Dzikich cię zwierząt ogniste figury [...] Niech swym aspektem bynamniey nie trwożą [Apollo do Faetona]. UstrzHist 94 ClaudUstHist 94.

◼ Przenośnie: ◼ Niech się zrzenice topią, pocą skronie Do ostatniego lat moich aspektu, Ktore, pokim żyw, twey szczegulney chęci; Y nieustanney poświęcam pamięci [do zmarłej żony]. ChrośTreny 66.

3. »cel artyleryjski«: Z trafunku możesz dobrze strzelić [...] żebyś miał odtąd ten aspekt między końcami palców, bez punktów nalezionych, z słusznością wieńca od zadu i od gęby. AquaPrax 170.