ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO Data ostatniej modyfikacji: 24.11.2022
OŚRÓDKArzecz ż, OŚRODEKrzecz m
Warianty fonetyczne: OŚRÓDKA || OŚRODEK, OŚRZÓDKA || OŚRZODEK, OSZRODEK, OSRZÓDEK
Słowniki:
SXVI (ośrzodka, ośrzodek), Kn (osrzodek), T (ośrzodka, ośrzodek), L (ośrzodka, ośrzodek; XVI-XVIII), SWil (ośrodek, ośrzodek, ośrodka, ośrzodka), SW (ośrodek, ośrodka, ośrzodek, ośrzodka, ośródek, ośródkapod: ośrodek), SJP (ośrodek, ośródek) notują
SStp nie notują
Formy: lp M. m ośrzodek // osrzódek; ż ośrodka; D. m ośrzodku // oszrodku // osrzodku // ośrodku; ż ośrzodki // osrzodki // osrodki // ośrodki; B. ż osrodką // osrzodkę // ośrzodkę; N. ż ośrzodką // ośrodką
Znaczenia:
»wewnętrzna część czego, zwykle chleba«: Weźmi oleyku rożánego/ ośrzodki pogniećioney z bań/ sántalow/ wszytkich potrosze/ zámieszay dobrze/ á maż tym żołądek. PetrSInst E. Wziąć korzenia Kozłkowego y z nacią ze dwie gárści/ Podrożnikowego ziela y z kwiecim/ Bázyliki/ Bárwinku/ Ruty ogrodney/ Kopru Włoskiego zielonego/ Ośrzodku chlebá rżánego chędogiego po gárści/ co nadrobniey Ośrzodkę podrobić/ ziołá y z ich korzeniámi drobno posiekáć/ á włożywszy w miedziáne naczynie/ nálać ná to winá dobrego stárego białego/ żeby práwie dostátecznie zágrąznęło/ y ták przez trzy dni y nocy moczyć/ SyrZiel 53. Drudzy toż liście młode nápoły z czawikiem kwáśnym wiercą/ osrzodki trochę przydawszy octem roztwarzaią/ y w gorączkách/ też morowych chorym dáią. SyrZiel 268. Osrzódék chlébá/ [...] Medulla panis. [...] Kn 644. Wtym coś, aleć chleb przecie na stole podobno Kładą, bowiem ośrodka od skórki osobno. PotFrasz4Kuk I 280. chlebá rzánego rozkroy Bochen ná dwoie plásko/ z iedney częśći osrzodkę wybierz/ á Másłem ná to mieysce podlep/ CzerComp 90. WEźmi dwá bochenki Chlebá z iárego żytá upieczone, gorące ieszcze ná poły poroskraway y pokłádź osrodką ná żelezie iákim wychędożonym, lubo ná szábli, lubo ná toporze, álbo siekierze [...] PromMed 30. Weźmi: osrzodku jabłek słodkich miękko upieczonych - 4 Łoty. BeimJelMed 247. Nie kray chleba wsparszy go na talerzu, ani na obrusie, bo to rzecz nie piękna, nie iedz skorki z chleba osobno od ośrzodku, bo to rzecz nieprzystoyna człowiekowi dobrze wychowanemu. AkDziec 24. Ośrzodka. Ośrzodek, g. ośrzodku. Brod-Krume. mie. T III 1277. [...] młoda dębina iest w cale miękka, i nie może być zwaną drzewem twardym w porownaniu do osrzodku starych dębow; DuhMałachJSpos 36. Na czarność zębow (...) ośrodká chlebowa ná popioł Spalona. VadeMed 227.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ośrodek chleba, ośrodka chleba (sz. zm.): Bolaczki twárde y nábrzmiáłe w ropę álbo w otok/ niechcące sie zbieráć/ [...] odmiększa/ korzeń z ośrzodką chlebá świeżego/ á z Terpentyną/ ná kształt plástru vczyniony/ y plástrowány. SyrZiel 133. Sok z korzeniá y ze wszystkiey Naci/ z ośrodką rżánego chlebá záczyniony/ y dobrze vmieszány/ miásto plástru przykłádáiąc/ wychędaża ie/ goi/ y záwiera. SyrZiel 179. Item upiecz Jábłko w zarzewiu, wyimi z niego sam gąszcz czysty, przyday trochę ośrodki Chlebá pszennego, Pokármu białogłowskiego, Sáletry szczyptę, umieszay, przykłáday ná oczy zápalone. PromMed 29. Item weźmi glist ziemnych sporo, wypłocz ie, włoż do donice, przyday osrodki chlebá białego, żołtkow od jáiá, kámfory y soli, przyley winá ile potrzebá, rozwierć, rozłoż ná chuscie, obłoż ná usmierzenie bolu. PromMed 37. Dobry oleiek z Glist, álbo same Glisty, rozwierć z białego chlebá ośrodką, przylawszy mleká tym okłáday. PromMed 77. Przyłoż ná zęby chlebá ośrzodkę ćiepłą, ieżelić to niepomoże, wytrway, á samo ustánie. CompMed 71. Albo wziąwszy małych rozynkow y ośrodku białego chleba, skruszywszy go, naley na to zimney wody według upodobania; niech tak stoi kilka godzin, y przecadziwszy przez chustę, piy według pragnienia. BeimJelMed 21. Weźmi soli, ruty ogrodowey, iałowcu, majeronu, macierzanki y lewandy, gdy ią masz, oszrodku chleba według upodobania, y pokrop ciepłym octem; przyłoż potym na czoło y skronie. BeimJelMed 31-32. Ná mieyscá poláne tłustością naskrobać kredy [...] na ostatek zmiec kredę, wytrzyi osrodką Chleba białego [...] ChmielAteny III 517.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: AW