Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, L (bez cyt.), SWil, SW, SJP notują
SStp, T nie notują

Formy: lp M. adwersarz; D. adwersarza; C. adwersarzowi; B. uż. żyw. adwersarza; N. adwersarzem; Ms. adwersarzu; ~ lm M. adwersarze; D. adwersarzów; C. adwersarzom; B. uż. osob. adwersarze // adwersarzów; N. adwersarzami

Etymologia: <łac. adversarius>

Znaczenia:

1. »nieprzyjaciel, wróg; głównie w starciu zbrojnym«: Na poiedynku szkodliwie adwersarza swego Lettow ranił. VorLetSkarb 57. Garscią ludzi, zastępy, przyszły do Pogromu Razem na szanc nie stawiac; zwłaszcza gdzie Potęgą I liczbą Adversarze twoi cię przesięgą. PotWoj 87. Sylla [...] Rzeczpospolitą utwierdził żelazem swych Adwersarzow nie kazawszy żywić. ChrośKon 167. Niech [...] mnie [...] skarze A niezna więcey was za Adwersarze. ChrośKon 301. Zniosłem hufiec, do szczętu niezyczliwego Adwersarza. AndPiekBoh 161. Zelisław Hetman ręke bułatem adwersarza ucięto prezentował. MikSil 283. Darował [...] życiem adwersarza swego z rozkazu krolewskiego. NiesKor II 31. Godziemba chybko skoczy z konia, Sosienkę z korzeniem wyrwie, nią się adwersarzowi broni. NiesKor II 242. Na adwersarzow rychtować działa kazał, sam z iednego między kupę przeciwną wystrzeliwszy, na syna własnego trafił y zabił. NiesKor II 481. WIELBLĄD po Łácinie Camelus, iáki jest, żywy iednym, drugim malowány bywa objectum w oczách. Jest bárdzo swoiey pámiętny urázy, y po długim czásie ná swoim pástwiący się Adwersarzu. ChmielAteny1745 I 489. Zoczywszy Adwersarzá swego/ kazał go poimáć. DobrGram 230.

2. »przeciwnik, oponent w sporze, zatargu, w sprawie sądowej«: Ze mocy w sobie nie ma/ áby dał odpor nieprzyiaciołom swoim/ niechay vcząszcza ná wieczerzą Páńską/ á strásznym zostánie wszytkim áduersarzom swoim. StarKaz II, 81. Gdy adwersarz ręce ná máże sądziemu/ vczestuie go/ przedaruie/ y przesoli/ y z prostego będzie krzywy. BanHist 43-44. Z Grzegorzem i Marcinem Pisarzem mieiskim Malburskim, Pirkami, głownemi swoiemi aduersarzami przesliadowcami wiodł blisko szesciulat prawo o rozne zarzuty. VorLetSkarb 60. Tegoż ImPan Ryto y Przygodzki Adwersarze Sprawy Iołczańskiey iedli obiad Unas. SapADiar 146. Wszytkie pokomponowane od Adwersarza mego przeciwko mnie generalnemi terminami obiekcye ná samych się tylko funduią słowach. DanOstSwada II, 72.

3. »przeciwnik, wróg w kwestiach duchowych, moralnych«: Żebysmy ná strásznym sądzie Páńskim nie byli przekonáni od ich ádwersarzow/ Czartow piekielnych/ teraz poki żyiemy ná świecie pilno nas bronią [Aniołowie] od ich poduszczenia i pokus wszelkich. StarKaz II, 303-304. Niedługo szydzić Adwersarzow stroná Będzie z bogow mych. DamKuligKról 180. [Papież] nie iest Antichristem, to iest adwersarzem CHRYSTUSOWYM, iako kłamią bluźniersko Heretycy. ChmielAteny II 131. Kto Kácerzem zostáie/ sowitym bywa synem piekłá: naprzod dla tego/ iż prawdę ktorą trzymał/ opuszcza: potym iż sstał się ádwersarzem prawdy. BirkRus 24.

◼ Przenośnie: ◼ Trzech wnętrznych adwersarzow [bojaźń bożą, prawo zakonne i miłość do Betsabe] cieszko mu [Dawidowi] potopić Ni sprzedać, ni święconą wodą, można skropić. DrużZbiór 96.