W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 12.02.2021
AERIA rzecz. ż
Słowniki:
T, L (XVII, XVIII), SWil, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, SW nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1690-1696
Formy: lp M. aeria; D. aerii; aeriej; B. aerią; aerię; N. aerią; Ms. aerii; ~ lm M. aerie
Etymologia: <łac. aer, z gr.>
Znaczenia:
1. »powietrze; pogoda; klimat«: Dla grubej aeryjej, słoty ustawicznej królestwo ichm. nie byli w kościele u fary. SarPam 159. Miasto [...] Leżąc dość w żyznych gruntach w pomorskiej krainie Zdrowością aeryej osobliwą słynie. KorczWiz 12. A gdy wszytkie Pagorki y Niziny wszedzie opadaią tu to ta Aeria az blisko Grabia Ku Krakowu rosciąga sie. KomonDziej 4. Przyczyny kaszlu pospolite. Naprzod piersi zaziębienie, tak aeryą ostrą, iako też piciem nagłym zimnego napoiu. CompMed 145. Krtąn przez ktory aerya się wciąga y oddech wychodzi, iest składany z rożnych chrzęstek. KirchFac 43-44. [...] Nayiaśn. Krolestwo Ichmość [...] podczas niepogodney zrana Aeryi [...] Kommunią S. przyimowali. GazPol 1735/62, 1 nlb.. Są też tám [w kopalniach] rury niby kánáły, albo oddechy niby do Piwnic, ktoremi áeryę zdrową ze dworu wpuszczáią [...]. ChmielAteny1745 I 632. Niestateczność y odmiana Aeryi tak częste zdrowiom ludzkim przynosi Alteracye. DanOstSwada V, 12. Jaka aerya, pozycya, obfitość, iaka długość, szerokość granic? ChmielAteny II 3. O mil 10. od Londynu ná piękney pozycyi, zdrowey áéryi y prospekcie cudnym [...] iest Pałac Krolewski Noncsuth ChmielAteny II 280. Ususz go [korzeń piwonii] na aeryi nie na słoncu, ani przy piecu. BeimJelMed 442. A to w czás było majowego ciepła, Kiedy swe Tytan purpurowe żagle, Rospostarł, kiedy áérya nie skrzepła. DrużZbiór 500.
Związki frazeologiczne: na wolną aeryją (sz. zm.) »na zewnątrz«: Naywiększe twe staranie niech będzie, żeby pacyent na aeryą wolną niewychodził [...]. BeimJelMed 63. [...] pacyenta twego na wolną aeryą niepuszczay przez kilka czasow; osobliwie nim się przelaxuie [...]. BeimJelMed 76.
Przenośnie: Niech y te same uprzykrzone częścią mroźne, częścią niepogodne aerye, w Majowe się Nam odmienią delicye. DanOstSwada I, 178.
2. »pora«: Aeryja, pora [...] aeryja zimna, ciepła, wilgotna. T III 2-3.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz AER.
Autorki: DL, KS