W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 26.01.2020
ARTYFICJALNY przym.
Słowniki:
SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T, L nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1690
Formy: lp M. m artyficjalny; D. m artyficjalnego; ż artyficjalnej; B. m nżyw artyficjalny; ż artyficjalną; Ms. m artyficjalnym; ż artyficjalnej; lm M. nmos artyficjalne; D. artyficjalnych; B. nmos artyficjalne; Ms. artyficjalnych
Etymologia: <z łac. artificialis>
Znaczenia:
1. »sztuczny, nienaturalny«: Jeżeli źrzódła [wodne] przyrodzone wielce przyjemne są oczom i artyficyjalne w pomieszkaniach mają swoją wdzięczność. SolArchB 400. Na calcu albo naturalnym albo artyficyalnym wyzyi opisanym, fundament należy zakładać. BystrzInfArch A 2. Sa tu [w muzeum w Dreźnie] drzewa morskie Korale [...] Fenix artyficyalny, bo naturalnego nie masz na swiecie. ChmielAteny II 239. Nie są natarczywi [żołnierze moskiewscy] lecz wytrzymuiący statecznie nacieraiących impety, nie na gołym iednak polu, lecz przy iakieykolwiek lub naturalney, lub artificialney defensie. ChmielAteny II 710.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ogień artyficjalny: Inwencya prochu do strzelániá u Chinow naypierwszá od 1700. lát, y nayskuteczniey ognie artyficyálne reprezentowáć mogą ná Powietrzu. ŁubŚwiat 601. Teráźnieyszych Włochow Geniusz pięknie opisał nowy nátur ludzkich speculator Fredro Woiewoda Podolski, w Księdze swoiey Łacińskiey mądrze nápisaney: Vir Consilii: Iż na Woyne, do rożnych konsztow ználezienia, y zrobienia Machin, y ogniow artyficyalnych ostry dźiwnie máią dowcip. ChmielAteny II 702.
2.astr. »ustalony przez człowieka, konwencjonalny«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: dzień artyficjalny: Dzień artyficialny náżywa się ten, ktory záczyna od wschodu słońca, kończy się ná zachodzie. Noc zaś, ktora się zaczyna od záchodu słońca, kończy ná wschodzie. Zydzi przedtym, á teraz Turcy dzień artyficialny każdy dzielą ná godzin 12 iednakowych, y ná inne godzin 12. każdą noc. BystrzInfChron 4. ▲ sfera artyficjalna:
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM