W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 11.10.2023
JANCZAR rzecz. m
Warianty fonetyczne: JANCZAR, JAŃCZAR, JAŃCAR, JANCAR, ANCZAR
Słowniki:
SXVI (janczar, jańczar, janiczar), Kn (jancarowie), T (jańczar, jańcar), L (janczar; XVII-XVIII), SWil (janczar), SW (janczar, jańczar, jeniczer, janiczar, janiczer, janczaryn), SJP (janczar, jańczar) notują
SStp nie notują
Formy: lp M. janczar // jańczar // jańcar; D. janczara; ~ lm M. uż. osob. janczarowie // jancarowie; D. janczarów // anczarów; C. janczarom; B. uż. osob. janczarów; uż. nosob. janczary; N. janczarami; janczary; Ms. janczarach
Etymologia: <tur. janyčary 'janczar'>
Znaczenia:
»żołnierz piechoty tureckiej utworzonej z wziętych do niewoli chrześcijan wychowanych przez Turków; wizerunek, rzeźba żołnierza piechoty tureckiej«: Ty, rycerzu szlachetny, odpoczywasz w grobie, Ufiec jednak, któryś ty zostawił po sobie, Na chwałę co dzień robi; raz bitne Tatary Gromiąc, raz do potrzeby ćwiczone Janczary. ZimBLisBad 217. Lękał się zrázu Pogánin tey woyny/ Choć miał z Iánczáry nie máły lud zbroyny: PaszkMrChor A4. To też nászym constabat/ że Tureccy przywodźci Iánczárow że się nie mężnie z Kozákámi potykali/ śćiná i ich zroskazánia Cesárskiego. ZbigAdw A4. BVNT NA CARA TVRECKIEGO OSMANA Roku Páńskiego: 1622: Szpagiow, y Ianczarow, y inszych Musul manow, Agarenczykow, Bisurmanow. BuntCara A. Ja poślę nan nasłańce, Janczary swoje, bronić się mi będzie. BirkZbarKoniec 235. Jáncárowié/ Triarij Turcarum. [...] Praetorianos milites Turcarum. Kn 235. Tam [w ogrodzie] widzieć adzamogłan zgraje dziesięcinnych, których z ręku rodziców wydarszy, niewinnych, na tamte pierwej cesarz obraca posługi, aniż między janczarów popisze ich rugi. TwarSLegK 140. Do tego Tátárzy wpádli zagonámi w ziemię/ á przecię ze wstydem musiał Czár Turecki z ostátkiem woyská sromotnie odeyść/ y potym go zá to Ianczárowie okrutnie vdawili y zámordowáli: á gdyby było z Krolem Pospolite ruszenie do Obozu doszło pewnieby by[ł] Turecką ziemię wszytkę Krol Polski odebrał/ y w Konstántynopolu beśpiecznie vsiadł. NowinyMosk B2v. [...] w ták wielkiey gromádzie/ y w ták wielkim woysku/ trudna rzecz byłá wszytko porządnie opisáć y zliczyć: bo czyby było pátrzyć/ czy notówáć/ ábo pisáć/ gdyż to pámiętáć rzecz niepodobna/ y zgołá (pod straźą bywszy Iánczárow) bárzo niebespiecżna/ y śmierćią pachnąca/ á zwłaszczá Chrześćiánom/ á to cośmy mogli pámiętáć/ y ieden od drugiego zbieráć/ y notowáć. StarWyp A2v. Lecz tą wycieczką ani nie sprawiono, Bowiem ochotnych dwu tam postrzelono, Lub już w aprosze oni powpadali, Juże motyki i kilofy brali, Chorągiew jedną był Przewadzki porwał, Lecz mu ją janczar nazad z ręku wyrwał. MakSRelBar II 181-182. Niewolnikow przodem przed Janczarami gnał [wezyr] do Szturmów. PasPam 260. Oni tylko Tatarami a Brancami [wojują] ktorych zynszych narodow biorąc akkommoduią do Woyny Czyniąc znich Anczarow y Szpalirow. PasPam 261v. Czareczka mała, kryształowa. — Janczar biały. — Trąb dwie, jedna słoniowa, druga czarna. InwRuchGęb 125. Niebiorą nigdy Adźiamoglana żadnego zá Iánczárá/ ále czásem zá wiernąwysługę/ wychodzą ná służbę do Bászow/ gdźie zápomocą Pánow swoich/ przychodzą do znáczney Substáncyey/ y prowádzą ostátek dni swoich w pokoiu y w czáśie. RicWielJMon 51. Stáwiáią iednego z nich ná stráży ná koniu/ y Iánczára pieszego /przy kożdny kołku Námiotu Cesárskiego/ tákże y Wezyra wielkiego. RicWielJMon 222. ROZDZIAŁ VII O Ianczarach. RicWielJMon 225. Coż mowić o ustáwicznych bátáliach Polskiego narodu z Moskwą, ktorych pod Smoleńskiem przed lat 129. ná plácu trupem legło 208000. iáko swiadczy Piasecki. Z krzyżakámi ktorych przed lat 240. Władysław Jagełło 140000. zniosł. Z Tátárami y Kozactwem, ktorych ná Ceterze przed lat 145. Jan Zamoyski 70000. á 20000. Janczarow zwyciężył. BystrzInfCosm G3v. Regiment zowie się Regimen, albo Regimentum po łacinie Ianczarowie, Ianizari. ChmielAteny1755 I 84. Iańcar. Iańczar. ein Janitschar. un Janissaire. T III 469.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: janczar aga »dowódca janczarów«: Wielky to na Moskwie Strzelcy Vrząd iako V Turkow Ianczar Aga. ŻółkPocz 41. Ianczar Aga, Starszy Ianczarski, ktorych tu znaczne praesidium. TwarSLeg 50. Z pogranicza continuant tu wiadomości, osobliwie z Szańcu Ś. Trójcy i Maryjampola, że w Kamieńcu powietrze straszne, już wymarło nad trzy, tysiące dusz, janczar-aga i syn paszy, niewolników, różnych ludzi znacznych siła wymarło. SarPam 43. Janczarága. iakoby Hetman pieszego woyska. GośPos 353.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorzy: SPas, WG