Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: KAMIEŃ, KAMIŃ

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: lp M. kamień; N. kamieniem // kaminiem; ~ lm D. kamieni; B. uż. nosob. kamienie; N. kamieńmi // kaminiami; Ms. kamieniach

Znaczenia:

»odłamek, kawałek bryły skalnej«: Niesmieli tedy iuz więcey rąk pokazować ale tylko kamienie wypychali na nas przez owę kratę. PasPam 59. Ten kronnoburk [Kronenborg] Fridericus Daniae Rex niewiem ktory numero bo tam Friderikow kilku mirabiliter fundował zucaiąc w Morską Głębokość okrutną kamieni Wielkość z ktorych iakoby uczynił fundamenta in profundo y dopiero na tym wynioszszy nad wszystkie wody y wały ich igraiące, załozył Fundamenta. PasPam 70v. Nie był by tak drogi w podzięmnych kamenach [kamieniach] zakryty dyament gdy by go umieietna ludzka nie wyglancowała ręka. PasPam 149av. Iedni długo pływali salwuiąc się drudzy zas iako kamięn do dna Grązneli a Zawoie iako stada kaczek pływały po Donaiu. PasPam 266v. Kto iest z was bez grzechu niech rzuci kaminiem nanię. JabłSkrup 2. W tejże piwniczce do połowy podłoga z tarcic, od połowy kaminiami wybrukowana. InwKal II 139.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ agatowy kamień: [...] jest tam stół, cała tablica stołowa [...], z kamienia ametystowego; dwie wysokie kolumny z kamienia agatowego rznięte. ZawiszaPam 95-96. W Kościele Nayświętszey PANNY Snieżney iest 20. kilka species rożnych Kości Swiętych: w Kościele w Niebowzięcia PANNY MARYI, Mensa ná ktorey celebruią, iest całá z Agatowego kamienia, Krucyfix kamienny, ale miętki iak żywe ciało, cudami słynący; gdzie iest Ołtarzow 35. ChmielAteny II 306. W Tatrách gorach znayduią się ZŁOTE, SREBRNE żyły, Dyamenty y Rubiny według Starowolskiego: w Gruntach Elbląskich znáyduią się Dyamenty, Perły, Agatowy kamień: Horyń rzeka Wołyńska miewá czasem Perły w sobie: Odolanow w Woiewodztwie Kaliskim ma Hałun, Woiewodztwo Podolskie salitrę, ktorą tam wárzą z wody, w ktorey wprzod moczą w kadziach, ziemie z starych obor bráną, albo z gor ná to sposobnych iakom sam widział. ChmielAteny II 333. ▲ kamień błękitny (sz. zm.): ▲ drogi kamień »minerał zdobniczy«: Turcy mieli [...] Pacierze albo szafierowe albo iezeli koralowe Rubinami albo iakim drogiem kamieniem nasadzane. PasPam 261.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ achatkowy kamień: [...] na ktorem Achatkowym kamieniu 9 mus swemi instrumentami a dziesiąty Apollo Scytrą był wyryszowany. HerbOr 147. ▲ kamień bogaty (sz. zm.): U szyie mu na piersiach wisiało noszenie, Wktorym były bogate y drogie kamienie. ArKochOrl 70v. Ukochana Lancelotto [...] Ciebie nie proszę o złoto, Nie chcę u ciebie kamieni Bogatych, ani pierścieni. ZimSRoks 62. ▲ gębkowy kamień: Gębkowy kámień/ Spongites, [...] Tecolithus [...]. Kn 187 [188]. gębkowy kamień. Schwamm-Stein. sorte de pierre précieuse. T III 370. ▲ gagatkowy kamień »gagatek, żywica ziemna«: Stoł ná ktorym celebruią/ iest cáłowity z kámieniá Gágátkowego. PruszczKlejn 36. ▲ żółwi kamień: Żółwi kámień/ Chelonitis [...]. Kn 1448.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Iedná bábá kámień do studnie w wáli/ a dziesięć go chłopow nie dobędzie. RysProv Cv. ● Rycerstwo zá niem/ gryzłoby kámień. RysProv XIV, 3.