Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1624-1639

Formy:

Znaczenia:

1. »nieodchylający się w żadną stronę, niewykrzywiony, niewygięty; równy«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ mat. anguł prosty »kąt = 90 st.«: Te linije [...] stojąc na krzyżu, formują anguły proste. AquaPrax 172.

2. »nieskomplikowany«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ alembik pojedynkowy prosty: Alámbik poiédynkowy/ prosty. Aeolipyla [...] Vesica metallica. [...]. Kn 5. Alambik. Alembik. Destillir-Blase, Kolbe. vessie, alembic. & alembik poiedynkowy, prosty. [...]. T III 4. ▲ młyn prosty bydlęcy:

3. »niewykształcony, niekulturalny«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ proste chłopstwo: Tu miedzy prostym chłopstwem tabor swoy zatocze! DrobOpow 174. ▲ chłopisko proste: MAROUFLE [...] GRĄDAL grądalisko drąg chłopisko proste brzydkie [...] Słowo potworliwe łaiąc. DanKolaDyk II, 238. ▲ prosty żołnierz: Siekł strzelał narazał się nie iak Hetman ale iak prosty Zołnierz. PasPam 107v. Ia iako prosty Zołnierz nierad się Specyałami pasę. PasPam 164.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chłop prosty (sz. zm.): Masz li być złem popem/ ráczey bądź prostem chłopem. KnAd 482. Kto się szláchcicem urodzi/ á nie żyie przystoynie iáko wokácyia iego niesie [...] ten szláchectwo swoie máże/ y sromotę przodkom swoim czyni/ sam zá chłopá prostego nie stoiąc. StarKaz II, 509. Vyrzysz iuz nie tylko Woyska, ále [y g]romády Chłopow prostych z roznych Stron trzodámi ná zburzę[nie n]ieustrászonych murow zpędzone. OblJasGór 1. Z Siewierszczyzny były z Ruskich krain zaDnieprskich prostych chłopow siły edwadziescia tysięcy siekier. DrobOpow 172. Nayprostszemu chłopu, Dosyć zostáć Szláchcicem ieszcze od Potopu. PotPocz 130. Wielu álbowiem iest niedoskonáłych lekárzow, ktorzy leczenia tey choroby [dworskiej] podeymuią się, á náwet y báby, chłopi prości, żydzi, etc. CompMed 406.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ kogo w proste chłopy postrzyc »uczynić kogo swoim poddanym, wasalem«: Czekaymyz rychłoli Polak nas w proste chłopy postrzyze powoli Lecz komu ieszcze ręku wicią nie krępuie Niechze zawczasu przyszłe rzeczy upatruie. DrobOpow 77.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● [...] Nie mászli Cnoty, ábo nie wiesz temu co rzec, Nie rádziłbym ci głowy podnosić nád korzec, Zebyś nie wziął w nię, wedle przypowieści strychem Niż być złym Gwárdyánem. lepiey prostym Mnichem. PotPocz 113. ● Masz li być złem popem/ ráczey bądź prostem chłopem. KnAd 482.