Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»władca imperium«: Czásu bowiem iednego [Szymon czarownik] rzekł Neronowi/ żebyś wiedział możny Cesárzu iżem iest Synem Bożym/ każ mię ściąć/ á ia trzeciego dniá zmartwychwstánę. SpInZąbMłot 406. Constancius záś Cesarz [mówi]. Wiele tákowych iest, ktorzy zá czárámi się udawszy, burze ná powietrzu czynią. SpInZąbMłot Przedmowa. Cesarz/ Caesar [...] Augustus [...] Rector Imperij Romani. [...]. Kn 61-62. Cesarz tumult poczuwszy/ do Eski Száraiu Boiáźliwy ubiega/ gdźie według zwyczaiu Dawnego: w Ottomániech sroga byłá kárá Komu wniśdź/ krom Eunuchow/ á sámego Cará. Eski Száráy, Páłac Białych głow, Pań Cesárskich. TwarSLeg 29. Niedawno y w Szaraiu piiani napoły/ z Ciorbą razem Cesarską rozrzućili stoły: Po wielkim wrzask niezwykły rozlegał się gmáchu/ Ze rozbity y Dywan/ y Cesarz był w strachu. TwarSLeg 72. Wtesz y ty rozsypiesz się Prochy Bo zes Człekiem Cesarzu, chocbys Antipody W ręku miał wzdy smiertelney, nie uydziesz przygody. PotWoj 66. Prosi [Duńczyk] o Sukurs Polakow prosi tez y Cesarza, Cesarz wymowił się Paktami, ktore miał z Szwedem. PasPam 53. Owym potęgom ktore na Cesarza Tureckiego mogły by się porwac nieprzyszło się z kupić. PasPam 100. Pozwolono im [...] w Warszawie Tryumf czynić zotrzymaney nad Ceszrzęm Wiktoryiey. PasPam 189. Krol IoMSC Francuski osiągnie Imperium. Będzie Cesarzęm. PasPam 189v. Był u Cysarza Kawaler Lubomierski. PasPam 259v. Boday ze tam obadwa y z Cesarzem doczekali kaydankami brzękać. PasPam 263. Posłał potym y Głowę Woiewo[dy] Malborskiego Denhoffa twierdząc zapewne że to iest Głowa krolewska że by ią Cesarzowi zaraz odsyłano. PasPam 265. Chciał Cesarz że by było Woysko poszło do Polski. PasPam 268. Cesarz nie mysli z Polakiem się wadzic Lecz niewdzięczniki [Krzyżaków] na cel upadku wysadzic. DrobOpow 91. [tytuł: Żebrakowi] Nosił cesarz purpurę, ja swoje biesagi; Teraz, jako się rodził, leży ze mną nagi. PotNabKuk I 443. Aleć tá surowość nie rylko [!] iest potrzebna/ áby ich trzymáłá ná wodzy/ y vymowáłá sweywoli/ ktoraby się w nich snádnie z posmákowánia swobody zámnożyć mogłá/ ále też że szerokość y przestrzeństwo ták wielkiego Páństwá bystrey evekuciey potrzebuie/ ná mieyscach odległych/ poprzedzáiąc rozruchy y rebellie/ ktoreby się snádno zá pozwoleniem czásu mnozyc y krzewić mogły/ z wielkim pospolitego pokoiu zámieszániem/ á náostátek zgubą Páństwá/ co wszytko nie mogłoby wryzie zostáwáć/ gdyby Cesarz zupełney władzy nie miał. RicWielJMon 3-4. Czytay o Julianie Cesarzu Apostacie historią kościelną. WisCzar 115. Ale iako przedtym Ludovicus Pius, ták potym S. Henryk Cesarz, tę niespráwiedliwą extorsyą y pretensyą cale znieśli, lubo nowych kontrowersyi y niezgod między Cesarzami y Biskupami Rzymskiemi, ta abrogacya abusuum, otworzyła campum [...]. ChmielAteny II 120-121. Syn naystarszy po Oycu, lub Brat po Bracie, do tych czas w areście trzymany, zaraz sekretnemi do Saraiu wpada ścieszkami, Tron osiada, Cesarzem proclamatur. ChmielAteny II 479. Kreuiąc go [muftego] Cesarz daie mu bogatą Sobolą szubę [...] tysiąc aspr codzienney mu Pensyi naznaczaiąc. ChmielAteny II 485. Otto Cesarz [...] z wielkim applauzem przyjęty od Bolesława, któremu za tę ludzkość Cesarz Koronę Królewską ofiarował. ŁubHist 11. Skarbek pierścień w te skarby wrzucił mówiąc: Aurum addamus auro, á Cesarz odpowiedział Hab dank, i odtąd Habdankiem pieczętuje się ta Familia. ŁubHist 18. Karol IV. Cesarz w dyskursie zadał Królowi Węgierskiemu bękarstwo. ŁubHist 44. Cesarz. Cayser. Empereur. T III 103. Cesarz iest namożnieyszy z Monárchow. Der Kayser ist der mächtigste unter den Monarchen. DobrGram 399.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ abisyński cesarz: W Afryce Kráina ieſt NUBIA, (ktorey Miasto Stołeczne, gdzie tameczny Krol rezyduie, Nuebia:) ná mil 300. wzdłuż, y ná tyleż wszerz zábieráiąca, to Turczynowi, to Abyssynskiemu hołduiąca Cesarzowi: Obywátelow má Machometanow, Zydow, Koptykow: Płynie przez ten Kray rzeka Nubia, ktorá dałá imię całemu kráiowi. ChmielAteny II 633. WIelu iest takich Autorow, ktorzy erroneè mniemaią, że Abyssyński, albo Murzyński Cesarz iest PRESBYTER IOANNES, albo POP‑IAN, y w samym zaráz pomylili się názwisku ktore ięzykiem effertur Perskim, Progestiani, to iest Mąż Apostolski, á oni corrupto sono vocis, mowią Presbyter Ioannes, iako twierdzi Scaliger. ChmielAteny II 634. ▲ cesarz rzymski (sz. zm.): Cesarzow Rzymskich wielkie dzieła Konstantynowa smierc Iak oszpeciła. PasPam 110. Przychodzi mi na pamiec Rzymskiego Cesarza Symbolum. PasPam 273. Iednak Biskupi albo papieze Rzymscy nie w Wielkiey byli animadwersyi, poki Cesarze Rzymscy poganami byli. IntrHist 185. COMBAT naval [...] BITWA, wodna woyna okrętowa ktorą Cesarze Rzymscy zwodzić kazali dla rozrywki. DanKolaDyk I, 321. ▲ cesarz turecki: Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82. Cesarz Turecki: przed ruszeniem swego woyska [...] każdemu [janczarowi] zwykł darować po 1000 asper, to iest groszy! SolGeom III 95. Piszą/ że kiedy Cesarz Turecki záczną ktorą z száráiu krewną/ lub kocháną przedtym swoię/ daie Baszy ktoremu zá żonę [...] żeby on wdzięcznie tę łáskę przyiąwszy/ ták w podárunkách ciągnąć się musi/ że wszystko práwie co ma wyda. GorzWol 76-77. ▲ cesarz chrześcijański: Wesołego cesarza chrześciańskiego [...] ten pogrom (gdy nazajutrz rano przyszła nowina, iż wszystkie Polaki na głowę zbito) tak zasmucił, iż prawie wszystkę radość cesarską w żal, pociechy w smutek, a tryumfy w lament obrócił; heretyki zaś przeciwnym obyczajem utrapione [...] rozweselił [...] Niedługo jednak ta burza trwała. DembPrzew 25.