Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »umiejętnie, ze znawstwem«: A gdzie mógł być naleziony lepszy mistrz nad Augusta króla, tak, iż to rzemiosło ex uberibus maternis una cum lacte suxisse videbatur, bo i ludzie na sejmik snadno spraktykować i na sejmie wszytko przewieść nad pany i nazacniejsze osoby, gdy mu była tego potrzeba, w Koronie zawsze foremnie przewodzić umiał, to jest, kiedy chciał. RokJakCz III 279. [...] Ale niech pierwey wiem iáko cię zową/ Y iáko cudá czynisz ták foremnie [...]. TasKochGoff 256. W tem swojem okrucieństwie myśliwstwem się bawi I to jego najwiętsza uciecha: sieć stawi Foremnie urobioną przy domu na ziemi I potem ją nakrywa piaskami drobnemi. ArKochOrl I 341. Foremnié/ foremny. vide Sztucznié/ Sztuczny. Kn 178. Iako będę mogł nayforemniey wykształtnię (ábym się Wmći mogł przysłużyć y moią reputátią cále záchowáć) Orátią moię, w ktorey przydáwać to, żeś Wmść. vstáwicznego gniewu pełen y zápálczywośći, rzecz widzę być niepotrzebną bo ták srogą y surową przeráżeni wiádomośćią przyrodźenia Wm. odiádą nie przystępuiąc pocáłowániá száty przy witániu wiedząc, iż gniew ostry á zápálczywość poleruie y bystrą bron czyni y wysłáwiá [...]. AndPiekBoh 15. Foremnie, adv. künstlich, vortreflich. artificiellment, artistement. T III 345.

2. »pięknie, okazale«: Wiárá ś. Kátholicka Rzymska/ prawdźiwe słońce iest; tá nikędy foremniey/ áni iásniey stánęłá/ gdy ćmy były niedawno vderzyły po wszytkiey Polszcze/ iáko w Krákowie. BirkOboz 41. Do której konwokacyej i zjazdu zapraszamy, i rozkazujemy, abyście w tym okazały ochotę i miłość zobopolną, na czas naznaczony do miasta mianowanego P. stawiły się osobami swymi, a w ubiorach świetnych i jako najforemniej być może, z dostatkiem wszelakim, z bronią, z strzelbą, z sługi, to jest służebnice z sajdakami, wszytko według dostatku mając, mężczyzny żadnej z sobą nie biorąc; która by umiała lecem powozić, niechaj zacina, abo jej sługa, a muzykę jako najforemniejszą tuż z sobą mieć, miedzy którą być mężczyzna może, a zwłaszcza puzanista z dobrym instrumentem, żeby dobrze wymykał. NiewPrerBad 148. Filis jest nadobna, Klorys pewnie nie mniej, Ta pięknie pogląda, a ta foremniej, Ta małe ma rączki, a ta mniejsze nogi, Ta za ludzie chwyta, a ta za bogi. ZbierDrużBar II 601.

3. »trafnie, odpowiednio«: O tych lekárstwách Fallopius foremnie trzyma: vdáiąc to że y Theriaca y Mithridatum są Empirica medicamenta; ponieważ wiele źioł/ y innych máteriy wchodźi w nie/ ktore sobie są bárzo przećiwne/ y nigdy się zsobą zgodźić nie mogą: y przydáie to ieszcże; że wiele iest do tych lekarstw máteriey przymieszánych/ ktore niepotrzebne są. SykstCiepl 129. Foremnie Thomas Morus, Kánclerz Angliey/ iednemu/ ktory kokoszył się z wiárą Luterską/ powiádáiąc ze prawdźiwá/ á znáć po tym/ iż wiele ádherentow ma swoich/ odpowiedźiał: Non plus miraculi est homines ad Lutherum curere, quàm saxa ex alto ruere deorsum. BirkEgz 5. Nie skłamać, zażartować co, byle foremnie, W przystojnym posiedzeniu, pozwolę choć ze mnie. PotFrasz1Kuk II 82.

4. »przemyślnie, sprytnie«: A gdy mu czás potkánia á bitwy przychodźi/ Foremnie Stratagema záwżdy swe wywodźi. Bo gdźie mocą nie może/ tedy przez fortele/ Podchodźi iáko może swe nieprzyiaćiele. RoźOff A3. GDy komu co vczynimy w rzekomo dobrego/ Przyznay prawdę iże z lichwą dochodźimy swego. Tylko że trochę foremniey/ á niżeli Zydźi/ Tak mu oczy zamydlimy/ że tego nie widźi. FraszNow C4. Ali tu záś nie sądzą/ bowiem zaszły świętá/ A iesliże też sądzą/ więc deliberuią/ Procuraći z stronámi foremnie kugluią. Onemi wykrętáły/ onemi Dekrety/ Byś miał náspráwiedliwszą á nie miał kálety/ Albo lisá w zánádrzu/ albo Wuiá w práwie/ Wierę confusé stánie chudźiná w swey spráwie. PaszkMrDzieje 114.