W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 07.02.2019
Warianty fonetyczne:
CHATA,
*HATA
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Znaczenia:1. »mały, nędzny dom, zamieszkany zwykle przez ludzi niskiego stanu«: W hácie policzywszy po złotemu od kázdego biorą [żołnierze]. StarPopr 132.
Chátá/ vide Iátá. Kn 63.
W ten wiek ludzie poczęli mieszkáć w iáskiniách y [...] chátách z chrostu uplecionych. OvOtwWPrzem 9.
Śmierć [...] pchnięciem nogi Otwiera chaty i królewskie progi. MorszAUtwKuk 120.
Iuz wychodząc zowey chaty az baba zakasłała w chlewie. PasPam 98.
Przęcie pochlebcy Panom zasłaniaią Oczy y Vszy, że choc Krzywdy maią Vbodzy w hatach, albo gdzie ná roli, Nie nogą mowic, dla nich, co boli. OblJasGór 149.
Ubolewaiąc na nieuwagę w tym naszę, myślę sobie, że nie masz tego wieśniaka,żeby swey cháty nie ogrodził dla bespieczeństwa swego. LeszczStGłos 108.
GARGOTTE [...] KARCZMISKO puste niewygodne, chata zgniłka spruchniałka gościniec ladaiáki podrożnemu ná popas álbo nocleg przypadaiący giełda garkuchnia. Aller prendre ses repas à la gargotte. Popinari [...]. Chodziwać ná obiady do giełdy do garkuchni. DanKolaDyk II, 79.
BARAQUE [...] Tugurium [...] BUDA maiak chatá dlá żołnierzy prostych w obozie. DanKolaDyk I, 170.
Chata. Hütte. hute, cahute; loge. T III 108.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
chłopska chata (
sz. zm.):
Więc prawie niewiedział jakimby Sposobem bespiecznie te drogi przebyć az się tandem po kupiecku przebrał lecz y tak zdradzony w chacie chłopskiey niedaleko wiednia od Xiązęcia Austryackiego w niewolą wzięty. IntrHist 76-77.
Bywa że razem w Szlacheckim dworze y chłopskiey chácie, [...] urodzi się dziecie. BystrzInfAstrol III/IX.
▲
chata wieśniacza:
Mury mieyskie, chaty wiesniacze, pałáce Pańskie, nie należą do Aspektow Niebieskich. BystrzInfZup IV/XXVII.
▲
chałupnicza chata:
Czy nie wieksza Paupertas w lada kmieciem domu albo w łada Zagrodniczym albo więc w lada chałupnicy Chacie w ktorey chudzina nie ma co by włozeł W gembe y sąm y zona mizerna y dzieci. OpalKSat 106.
▲
oboźna chata:
Kasiu, czyś chora, czy uporem, Czy zgniewana na sołdaty Nie chciałaś choć z królowej dworem Nawiedzić oboźne chaty? MorszAUtwKuk 300.
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
Wielka tárápátá/ dziuráwa w deżdż chátá. RysProv XVII, 7.
●
Lepszá záwsze iest Niska z Cnotą chata. Niż Wysoki z Fortuną Pałac. LubSŁapAdw 107.
●
Iédná iáskołká nié czyni láta; nié czyni miástá iedná chátá. KnAd 309.
◼
Przenośnie:
◼
Wiedzcie o tym/ że wszyscy czárci z niebá wyrzuceni/ w tákich hatách nieszkáią/ ktorych względem nas chlewy násze/ y psiárnie smrodliwe vszłyby zá páłace y za komory krolewskie. BirkNagr 53.
2. »własny dom, własne miejsce zamieszkania«: Gospodárstwá iest początek káżdego, Mieć chátę, żonę y wołu rolnego. PetrSEk 3.
Popalono mi gumna, stodoły, pnie, chaty, Czeladkę, jakoby proch, na który wiatr wienie Gwałtowny,m rozprószono w jednejże godzinie. ZimBSiel 147.
Pospolstwo [...] Pług kinąwszy dla Pomsty Co zywo się udaie w Zaporowskie dziczy Wolą krwią, nizli potem swey wetowac straty Gdy zbędą oycow, matek, zon, dzieci, y chaty. PotWoj 184.
Wolę swoją chatę [tytuł] Wiejska mysz otrzeźwiawszy, już więcej nie chciała biesiadować [u miejskiej myszy], lecz do wsi co prędzej bieżała, a spojrzawszy z pagórka na mury bogate, rzekła: "Bogdaj przepadły! Wolę swoją chatę". HugLacPrag 95.
Już za nic nie ma chaty ni stodoły, Porzuca woły, owce, ule pszczoły [Arysteusz dla Eurydyki]. LubSOrfPol 3.
W nogi co żywo sunie ku swey chacie. ChrośKon 1.
Tego pewna niewątpliwie byłá, Zeby go był nie wydał stárzec z swoiey cháty; Gdyby mu białogłowskie wspomnieć miáłá száty. ClaudUstHist 113.
Mi starą potężny spustoszył eurus Chatę. RódLudzOkoń 28.
Káżde się schyli do swego zágonu, Mátka podeprze drągiem z dziećmi chátę. DrużZbiór 313.
My zaś Pásterki do chaty chrościaney Nád Páłac cichszey spieszym ná spoczynek. DrużZbiór 515.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]