Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »mieć wolę, życzyć sobie«: Potym wolno będzie czynić z tym co chciec. PasPam 75v. Tak to Pan Bog Dobry kiedy chce pobłogosławi [...] doda Męstwa y Odwagi Rycerzom. PasPam 109. Pytał owszystko z iakiem dziełem iadą Posłowie? Powiedziałęm ze chcą pokoiu. PasPam 174. Służy z Woiewodą Ruskim tam go wolno szukac kto chce. PasPam 183. Tez Prawa [...] nienaruszone miec chcięmy. PasPam 213v. Rzecze tenże Ozga [...] Miłosciwy krolu Poniewasz niechcesz nąm bydz krolem Bądź ze nąm Bratęm. Potym zas insze były zarty smiechy z owey iego niby przecię Lekkomyslnosci. PasPam 227v. Kazano nąm iść do krola z Rellacyią niechciałęm ia iść czyniąc się chorym. PasPam 239v. Od Zołnierzow po Gospodach zapłaty za Wina y za insze rzeczy brać nie chciano. PasPam 264. Chciał Cesarz że by było Woysko nazad poszło do Polski. PasPam 268v. Lew ten iest krol zwierzętom ktoremu to dała Natura ze nad wszystkie wyszszem go miec chciała. PasPam 270.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chciej »zwrot grzecznościowy: bądź łaskaw«: WSmość chciey do swoiey odeść Stancyiey. PasPam 142v. ▲ abyś chciał »zwrot grzecznościowy: bądź łaskaw«: Tym chętniey go do Uprzeymosci Waszey odSyłamy. Zalecaiąc go abys chciał iako Człowieka w Dziale Rycerskim toties [tylekroć] doswiadczonego y wteraznieyszych cięszkich okazyiach do nas się garnącego ochotą swoią Amplecti [przyjąć]. PasPam 151v-152.

2. »zamierzać, pragnąć«: Chciałęm y sąm iechać ale prosili bardzo że by nieiezdzić. PasPam 64. Poiechało tam kilka czeladzi chcąc się pozywić. PasPam 90. Z hultaystwem sprawa że by się mscić niechcieli. PasPam 154v. Snopy zwozą zapalaią y iuz ie ciskać na chałupę chcą. PasPam 156v. Mieszczanie chcą przyść ale się boią. PasPam 169. W Stąpiłem do Austeryiey chcąc przeczekać ow deszcz. PasPam 262v. Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v.

3. »usiłować, starać się«: Gonili nas ze dwie mili apostrzekłszy że iak tęn szczerze pracuie co chce uciec iako y tęn co chce dogonić [...] stanęli. PasPam 66v. Chcieli Szwedzi koniecznie teł wziąc Olędrom ale zadnym sposobem niemogli. PasPam 69. Wyszedłęm z Szałasu chcą uść licha. PasPam 88. Poteznie się tedy Uderzą chcąc nas pierwszym swoim zkonfudowac Impetem. PasPam 92v. Chcą wemnie wmowić koniecznie to czego onym potrzeba. PasPam 144. Związkowym bylismy tak mili iako iez psu co go chce zieść a ukusić go Nie moze. PasPam 154v. Ow chce się trochę umknąć A Sokolnicki Porucznik iak uderzy obuchęm w kark podł na zimię. PasPam 185.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ nie chcieć słuchać czegoś »nie zwracać uwagi, nie zważać na coś«: Byli y tacy osobliwie z Białych głow co wołali z Bawicielu nasz. Zatulał uszy czapką niechcąc owego słuchać podchlebstwa. PasPam 100.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Niédospáć trzébá/ kto chcé dostáć (ábo/ dość mieć) chlébá. KnAd 577. ● Wolno do Piekłá/ by chciał o połnocy/ Otworem stoi/ tá przeklęta mocy. RysProv 85. ● Wolno w Polszcze jako kto chce. PotFraszBrück II 371. ● Kto chcé drugich mieć powoli/ ma iem też sam czynić g-woli. KnAd 371. ● Kto się chce mieć dobrze ná dzień/ niech sobie gęś zárznie/ kto ná tydzień/ niech wieprzá zákole/ kto ná miesiąc/ niech wołu zábiie/ kto ná cáły rok/ niech żonę poymie/ á kto do śmierci/ niech Xiędzem zostánie. RysProv VII, 5. ● [...] NOIX [...] ON DIT proverbialement. Celui qui veut manger la noix doit casser le noyau. Qui è nuce nucleum esse vult, frangat nucem. Plaut. PRZYSŁOWIE; Kto chce orzechy ieść trzeba ie zgryść álbo potłuc [...]. DanKolaDyk II, 299. ● Kiedy ziástrzębieie Sowá/ chce wyżey latáć Sokołá. RysProv 41. Sowá gdy ziástrzębiéié/ wyżey niż Sokoł chcé látáć. KnAd 812.

CHCĄCY
im. przym. czyn.

Formy: lp M. m chcący; ż chcąca; n chcące; D. m chcącego; ż chcącej; C. m chcącemu; ż chcącej; B. m żyw chcącego; ż chcącą; N. m chcącym; ż chcącą; Ms. m chcącym; lm M. nmos chcące; D. chcących; C. chcącym; B. mos chcących; nmos chcące; N. chcącymi

Znaczenia:

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiOná przez swoie skryte táiemnice, Ná doł niechcące sprowádza Kśiężyce, Y słońce, co świát okrągły oświeca Záćmi, koni mu dopadszy, y leca [!]. OvChrośRoz 76. Wiek albowiem życia ludzkiego słaby y krotki, nie iest proporcyonalny mnogości y rozmaitości pomnażaiących się sztuk; iako mdły żołądek obciążony wielością potraw, ani ie strawić, ani w dobrą krew obrocić potrafi: tak człowiek chcący naturalne rozumowi swemu sprawić ukontentowanie, nie, gdy się do nabycia rozmaitych rzuci umieiętności, pierwey przy uczeniu się ich, siły starga y życie zakończy, niż upragnioney z rożnych wiadomości pociechy, albo iakiego pożytku dostąpi. SzybAtlas 2.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]