Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CHRZEŚCIJAŃSKI, CHRZEŚCIAŃSKI, KRZEŚCIAŃSKI

Słowniki:
SStp (chrześcijański, krześcijański, krześcijeński), SXVI (chrześcijański, krześcijański), Knpod: chrześciaństwo, L (chrześciańskipod: chrzcić, krzcić), SWil (chrześcjański), SJP (chrześcijański) notują
T (?), SW (?) nie notują

Formy: lp M. m chrześcijański // chrześciański; ż chrześciańska; n chrześciańskie; D. m chrześcijańskiego // krześciańskiego; ż chrześciańskiej; n chrześcijańskiego; C. m chrześcijańskiemu; B. m nżyw chrześcijański; ż chrześciańską; N. n chrześcijańskim // chrześciańskim; Ms. m chrześciańskim; chrześciańskiem; n chrześciańskim; lm M. mos chrześciańscy; nmos chrześcijańskie; D. chrześciańskich; C. chrześciańskim; ~ odmiana niezłożona lp C. m chrześciańsku

Znaczenia:

1. »wyznający religię chrześcijańską; dotyczący chrześcijan«: Do łáskáwego y Krześćiánskiego Czytelniká PRZEMOVVA VetIsland 1. I pytaią mię [...] kiedys WSC wyiechał? Powiedam po Smierci Cesarza Chrzescianskiego y krola Francuskiego. PasPam 190. To [...] pociągnąc musi [...] ostatnią zgubę Nie tylko tego iednego krolestwa ktore iest anteMurale Christianitatis [przedmurzem chrześcijaństwa] ale y wszystkiey inszey Monarchiey Chrzescianskich. PasPam 241v. Była koronacyia krola Io MSCi Iana trzeciego ktory quam felicissime diutissime Regnet [oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował] na Chwałę Maiestatu Polskiego y obrony Rzpy. Chrzescianskiey. PasPam 248. Niech ze Bog pobłogosławi te pobozne Intencyje Monarchow chrzescianskich et totius Christianitatis [i całego chrześcijaństwa]. PasPam 258v. Skoro się ziechali Monarchowie [...] Cesarz chrzescianski Leopoldus z krolem Polskim Ianem trzeciem. PasPam 263v-264. Ktorzy Chrzescianskiey krwie z wielkim appetytem we czwartek pragnęli swoiey się w Sobotę podostatkiem nasycili. PasPam 266v. Drudzy dobrowolnie co dalsi do niego uchodzili Usłyszawszy o Woysku Chrzescianskim. PasPam 276v. Lecz y sami Chrześciańscy Chronografistowie w kompucie dawności światá się nie zgadzaią. BystrzInfCosm Gv.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ świat chrześcijański: O iakie głupstwo! kiedy bałwochwalcow Swiat chrześcianski przeiął obyczaie. DrużZbiór 435. ▲ chrześcijański człowiek: ▲ naród chrześcijański »wyznawcy religii chrześcijańskiej, chrześcijanie«: Z wielką tedy ten Rok odprawił się szczęsliwoscią y wszystkim Narodom Chrzescianskim z pociechą oprocz samych Luteranow. PasPam 277.

2. »właściwy chrześcijanom«: Pamiętay zdrayco przynaymniey na Charakter Chrzescianski kiedy niepamiętasz na kapłański. PasPam 196. Umyslił IkMSC z Szczerego Chrzescianskiego Serca wszystkie Przeciwko Maiestatowi Swemu do dnia dzisieyszego urazy odpuscić. PasPam 208. Urazy nasze wprzod powinnosci Chrzescianskiey, apotym dobra tey Oyczyzny szczerze daruięmy. PasPam 210v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ chrześcijańską wyświadczyć usługę »uczestniczyć w pogrzebie«: Dziękuią wielce że iako Chrzescianom Chrzescianską wyswiadczyc [...] raczyliscie usługę. PasPam 84-84v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chrześcijański błąd: A po długiey dispucie będzie zwyciężony Od nas árgumentámi, płákáć ná to będzie, Ze ták długo wiodł zywot w Chrześciańskiem błędzie [Nachor]. DamKuligKról 161. ▲ biesiada chrześcijańska: Biesiádá Chrześciánska/ Agape [...] In templis fieri solita, sed damnata in Concilio Laodicen. et Trident. Kn 29. ▲ chrześcijański charakter: Widzim Poturnaki Ktorzy drogą Krwie Panskiey opłaceni ceną Sprosnego Machometa uspieni Syreną Onę Mysl Chrzescianską, iako Paralizem Masłokiem zaraziwszy Swiętem gardzą Krzyzem ztarszy z czoł, Chrzescianskich charakterow Cechy Krwią własną, przez obrzeskę wpisani do Mechy. PotWoj 10. ▲ cesarz chrześcijański: Wesołego cesarza chrześciańskiego [...] ten pogrom (gdy nazajutrz rano przyszła nowina, iż wszystkie Polaki na głowę zbito) tak zasmucił, iż prawie wszystkę radość cesarską w żal, pociechy w smutek, a tryumfy w lament obrócił; heretyki zaś przeciwnym obyczajem utrapione [...] rozweselił [...] Niedługo jednak ta burza trwała. DembPrzew 25.