Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. droga; D. drogi; B. drogę; N. drogą; Ms. drodze; ~ lm D. dróg; Ms. drogach

Znaczenia:

1. »pas ziemi przystosowany do komunikacji«: Nietak zaraz zabierać się ad violenta media [do gwałtownych środków] postępuiąc z krolem IMSCią Panem naszym Miłosciwym tak in humaniter [nieludzko] Pocztarzow Igk MSCi biorąc na drogach listy rewiduiąc. PasPam 141v. Niepodbiie się kon bo Snieg po Tebinki droga miękka nie trzeba podkow. PasPam 154. Drogą poprzecznią skoczono na dobrym koniu. PasPam 197. Stanąłęm tedy w Grodnie 1ma Martij zazywszy złych y okrutnie grudnych drog. PasPam 283v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ błędna droga:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dobrowolna droga »publiczny trakt dostępny dla wszystkich«: Poczęło się iuz widzę nagradzać kiedy mi na dobrowolney drodze wsrod Lassa zastąpiono porabowano y do więzienia wsadzono. PasPam 134. Zastąpiono mi na dobrowolney drodze gdy bym się czył [!] winnym mogł bym był bespiecznie uść. PasPam 149.

2. »podróż«: Przyczyną swoią Matko u Syna spraw że by tę raczył pobłogosławić Imprezę [...] tych tedy wprzed się wziętą drogę daię wam wodzow Zastępcow Opiekonow. PasPam 58. Iechał zem tedy w Sobotę bo morze igrało ale odpułnocka ustawszy puscilismy się w drogę Ufaiąc Murynaczom [!] że niezbłądzą.. PasPam 66. Urzędniczysko [...] dał mi na drogę męcherzynę prochu y kul. PasPam 157v. Dalsza droga za Baltyckie Morze Apostaremu y z tam tąd wrociłęm się złaski Bozey zdrowo. PasPam 159v. Dobrze że się gdzie wdrodze niepotkali. PasPam 175v. Iuz tedy do Warszawy nieiezdziłęm bom się w drodze dowiedział że krol poiechał do Lwowa. PasPam 183v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ daleka droga: Ia myślę ze to y droga daleka y trudna musi bydz funkcyja. PasPam 160. ▲ jechać w drogę: Iadąc iuz w drogę wstąpiłęm do Pułku Piasoczynskiego pod Chorągiew Pułkowniczą Gdzie Rawski krewny moy Chorągiew nosił. PasPam 74v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ szczęśliwa droga »życzenie szczęśliwej podróży«: Mowią Piekarscy szczęsliwa droga kłaniay się tam od Nas krolowi Gustawowi. PasPam 63. ◆ pilną mieć drogę: Proszę na wstęp wymawia się Mazepa ze pilną mąm drogę. PasPam 177.

3. »odległość«: Iuzęm tedy w puł drogidogonił mię Nuczynski. PasPam 88. Ia zadwie Niedzieli tę drogę obiadę wolą Rodzicow uczyniwszy, krewnych tez tu co kolwiek z Sobą sprowadziwszy Będę kłaniał W MMPaniey. PasPam 224v. Całą drogę pukosmy nie weszli w Maydan o tym był dyskurs. PasPam 239v. A on z [s]woią Dywizyią y wpoł tey drogi niedotarł gdzie ia. PasPam 240. Że tedy moii chłopi nie byli by byli ledwie na Noc bo przecię mil 7. drogi dali mi Sąmsiedzi chłopow. PasPam 280v.

4. »właściwy kierunek«: Kon drogę do Domu pamietał bo często tamtędy chodził. PasPam 177.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ w swoję drogę: Iuz bym był iechał prosto w Swoię drogę ale mi Gosiewski Hetman y Podskarbi Litewski kazał usiebie bydz. PasPam 182v. Kozdy w Swoię drogę co żywo. PasPam 238.

◼ Przenośnie: ◼ Izesmy z udania mieli w podeyrzeniu oddawie [oddawcę] Listu tego iako by miał iechac do Woyska W.Xtwa Litewskiego od Woyska koronnego w zwiąsku zostaiącego. Iz iednak evidenter wywiodł się że do Uprzeymosci Waszey prostą kierował drogę tym chętniey go do Uprzeymości Waszey odsyłamy. PasPam 151.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bliższa droga: [...] á że ná Bohu żadnych Porohow iáko ná Dnieprze nie masz, snádniey á niemal bliższą drogą niźli Dnieprem, z samey Tureckiey ziemi, áż do Báltyckiego Morzá státki chodzićby mogły. FredKon 113. Prawda to, że to jest bliższa droga, ale niecnotliwie zła i tylko na konnego albo na pieszego. SobJListy 597. ▲ białomleczna droga: Mleczna ábo biało-mleczna drogá ná niebié. Pás niébiéski biały. Lacteus orbis, [...]. Lacteus circulus, [...]. Lactea via, [...]. Kn 417. ▲ wolna droga: "Jeśliże - mówi [dziewczyna do ukochanego] - śmierć twoja prawdziwa, Czemuś ty umarł, czemużem ja żywa?" I już poczęła myślić, jaką raną Dać wolną drogę pięknej duszy z ciała [...]. MorszAUtwKuk 33. Podzmyz tedy bespiecznie, kendy nas same Boskie Wizerunki wzywaio, y same nieba wolną nam droge otwieraia. SzołHist 10. ▲ grodzić komu drogę »nie pozwalać komuś przejść«: Grodzę co [...] grodzić komu drogę. einem den Weg verwehren. couper à qu. le passage, le chemin. T III 420.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w drogach czyich chodzić: Przeklety niechai będzie satan co mie zwodził I iam iuz przeklety zem w drogach iego chodził. KodKon 106. ◆ droga boża: ◆ chodzić czegoś drogą: Nie masz tu miłosierdzia nie masz zlutowania Sprawiedliwosci nie masz według mego zdania Zdany iest ten pan dzisiay na smierc kusonogą Krzyzową choc niechodzieł nieprawosci drogą. KodKon 94. ◆ jakąś drogą chodzić: Pithágorás pospolitą drogą zákázował uczniom swym chodzić/ to iest pospolitego życia nászládowáć. StarPopr 41. Pan Bóg zna swe wierne/ jáką Drogą chodzą/ á zasię niepobożne/ co swowolność płodzą: do Gruntu wykorzeni/ y wiecznie zátraci. KancPol 652. Irr-Weg gehen/ nágorszą Drogą chodzić. ErnHand 534. ◆ chodzić drogami czyimi (sz. zm.): Abowiem ja rozkázuię tobie dziś/ ábyś miłował PAná Bogá twego/ y chodził drogámi jego. BG Pwt XXX, 16. To mowi Pan zastępow: Ieśli drogámi memi chodzić będziesz y przykazánia mego będziesz przestrzegáł. KorRoz 82. Ty nie chodziłeś drogámi Oycá twego Iosapháta, ále poszedłeś drogą Krolow Izráelskich, y przywiodłeś do cudzołostwá Iudę, y obywátelow Ierosolimskich, to iest, do bałwochwalstwá. TylkStrom 98.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto czéládź wiélką chowa/ i buduié: Ten/ by nawięcey miał/ wnét wyszáfuié. ábo: Drogę do vbostwá sobié gotuié. KnAd 376. ●