Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: CIĘŻKI || CIEŻKI

Słowniki:
SStp (ciężki, ciężek), SWil (ciężki), SJP (ciężki) notują
SXVI (?), Kn (?), T (?), L (?), SW (?) nie notują

Formy: st. równy lp M. m cieżki // ciężki; ż ciężka // cieżka; D. ż ciężkiej; B. ż ciężką; n ciężkie; N. m cieżkim // ciężkim; Ms. ż ciężkiej; n ciężkim; lm M. nmos cieżkie // ciężkie; D. ciężkich; B. nmos ciężkie; Ms. ciężkich; ~ st. najwyższy lp D. n najcięższego; lm M. nmos najcięższe; B. nmos najcięższe // najcieższe; Ms. najcięższych

Znaczenia:

1. »mający wysoką wagę«

2. »trudny do zniesienia, uciążliwy«: Nietakiec nasze miało bydz rozstanie Nie z takim zalem cięszkim pozegnanie. PasPam 51. Rok Panski 1660. Day Panie Boze Zaczęlismy tam ze w Mosinach gdzie [...] nas postawiono było na całą zimę po tak cięszkich pracach y tak dalekiey za Baltyckie morze Expedycyiey. PasPam 78v. Podczas tak cięszkiey zimy przychodzi ruszac woysko. PasPam 79. Cieszki to iest wprawdzie na Chorągiew naszę klimakter, Dwoch razem tey Matce tak dobrych pozbywać Synow. PasPam 85. Przyznam się że by mi cięszką musiała przynieść konfuzyią na mnie prostaka włozona od Officera mego Prowincyia. PasPam 85v. Gdzie tedy szło Lewe Skrzydło y Corpus to tam mieli cięszką przeprawę. PasPam 93v. Iuzes my tedy rozumieli ze po owych tak cięszkich pracach przyidzięmy na wytchnienie. PasPam 111. Boc Matka kozda gdy się iey przebierze chleba nagdadza zwyczaynie dzieciom swoim, dobrym opbiadem y zatrzymane Sniadanie Tak że im cięszym nieda Labefactari [osłabnąć] głodem. PasPam 116v. Powiesz że by to Generoso pectori [szlachetnemu sercu] cięszki musiał bydz affront. PasPam 135v. Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxyzm kiedy go [...] zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam 140. Sama Stymulowała mię Cnota. Dla ktorey iako mi było by tez nacieszsze ponosic przykrosci. PasPam 147v. Ty ich Sąm przesladuiesz y wcięszkie podaiesz więzienie. PasPam 196v. Za naszego Bogu mąmy dziękować Czarnieckiego ktoremu wewszystkich okazyiach tak łaskawey uzyczył Protekcyiey że go z cięszkich terminow swoią zawsze dźwigał ręką. PasPam 205. Ludzie orali y siali w ten czas kiedy naycięszsze bywaią mrozy. PasPam 258. Wkozdych nay cięszszych Potrzebach do niego [sc. dzierżawcy] naypoufalszy nad innyvh Rekurs. PasPam 284v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ciężka rzecz (sz. zm.):

3. »poważny, wielki«: Obadwa się z tak cięszkich Szwankow wyleczyli. PasPam 84. Lubosmy wszyscy rozumieli że potak cięszkim pokaleczeniu iuz tez obmierzi sobie woynę, ale nic to. PasPam 86v. Na Rezystencyią tak cięszkim impetem [zam. impetom] Nieprzyiacielskim. Iuz nie garzci zhukanego Woyska [...] trzeba było na Sukurs. PasPam 133v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ciężki grzech: Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gorączka ciężka: Gorączká cięszka/ wiélka. Causodes [...]. Ardens febris [...]. Flagrans febris [...] Acuta febris, vehemens [...]. Intentio febris. Kn 202.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Wielkie Bogáctwo/ wierna miłość/ cięszka chorobá/ y zránione sumnienie/ nie mogą być zátáione. RysProv XVII, 7. ● Táiemny ból cięższy. KnAd 1152. ● Ciężka boleść/ gdy się chce ieść/ ieszcze cięższa/ kiedy iedzą á nie dádzą. RysProv 16.