◆
Związki frazeologiczne:
◆
do biesa »wyraża przekleństwo; precz«:
Kto się dobrze przypátrzył Kosmográphiey/ a Kometę uważył [...] gdzie Máchomet leży/ tam się pierwey efekty pokażą [...] Obaczy Machomet odmianę w samym Alkoranie: by też wszystkich ziemia pożarła/ do biesa z takim sąsiadem. Lecz barziey uzna mutacyą zá pięć lat. ŻędzKom B2v.
do bisa. 1) Potztausend; das dich der Hencker. [...] 1) le bourreau; ventregris; cadedis; ventre-bleu; hache. [...] § 1) do bisa sparzyłem się. T III 52.
◆
kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola:
Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola. PotWoj 164.
◆
do biesa »dużo, wiele«:
Do Bogá ich/ Sic potius loquendum, quam do kátá ich/ vel do biesá ich. vide Wiele. Kn 124.
do bisa. [...] 2) viel. [...] 2) beaucoup. § [...] 2) do bisa tam graczow, złodzieiow. T III 52.
◆
liberum accessum dokądś zostawić:
Mosty [...] spalili Liberum Accessum do Wiednia. Nieprzyiacielowi zostawiwszy. PasPam 267v.
◆
bronić się do krwie ostatniej »bronić się do końca, nie poddawać się«:
A przecię ma bydź taka w nas ochota Ze niekochaiąc tak o slep zywota Iako naydłuzeÿ bronic się mozęmÿ, Do Krwie ostatnieÿ, poki tylko thnięmÿ. OblJasGór 131v.
◆
do ząb bronić czego »bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«:
Do ząb/ proprie. vt Do ząb broni wilk dzieci/ etc. Lupus mordicùs catulos defendit. Nonnisi dentibus excussis à catulis lupum amoueas [...]. Kn 126.
◆
do buntów iść »buntować się, występować przeciwko władzy«:
Wsiów także i Miasteczek októrych była Suspicya że chcieli do buntów iść wycinano - i gdyby była przezorność i odwaga Potockich i Lubomirskich temu nie zabiegła, w wielki pozar wyrosłaby była ta swywola Kozakow. OtwFDzieje 86.
◆
do broni »komenda wojskowa: wezwanie do walki«:
Hey moia zywa młodzi dostrzelby do broni Niech tu znowu Turczyn kieł wyuzdani zroni.. PotWoj 136.
Te kołátánia y ták głosne boie Horn Vsłyszawszy, porwie ná się zbroie: Y ná pułk krzyknie: Co prędzey do koni, Hey do zbroi co wskok, do strzelby, do broni. OblJasGór 43v.
◆
mieć się do broni (
sz. zm.) »chcieć walczyć«:
Gomes [mówi do Diega] Ná coż się mász do broni, gdyć nie służą, siły? CorMorszACyd 116.
Nikt się nie ma dobroni: łzy tylko leiecie [mówi umierający Chodkiewicz do rycerstwa]. PotWoj 153.
Broń [...] mieć się do broni. zu den Waffen greifen. prendre les armes [...]. T III 78.
◆
coś jako bydło do domu gonić:
W Pewney támże Prowincyi, iák bydło ie [jelenie] do domu gonią, doią, nábiał zbieráią, wielką ztąd máiąc intratę. ChmielAteny1745 I 474.
◆
czego bronić do tchu ostatniego »bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«:
Wzdÿ nie nie wątpmÿ ani tesz tak slepi Bądzmÿ, ze zdrowiey ÿ daleko lepieÿ, Panskiego Domu ÿ całości Swego Zakonu bronić do tchu ostátniego; Nizli z tym wszytkim przyść ná zepsowánie Albo w niewolą álbo ná wygnánie. OblJasGór 95v.
◆
do ząb bronić kogo co »bronić kogo czego żarliwie, do ostatka«:
Do ząb tr. vt Do ząb broni przyiaciélá/ zdánia swego/ etc. Mordicùs tuetur amicum, tr. Pertinaciter ei adhaeret. Constantissimè eum defendit [...]. Kn 126.
◆
do broni się na kogo rzucić »zaatakować kogo zbrojnie«:
Gdy wszyscy do broni się ná nieprzyiáciela rzucili. Beata zrzuciwszy z siebie ślubne szaty, prochu dostawszy, dziáło nabiwszy, z wieży [...] strzeliłá. NiesKor II 56.
◆
bronić się do ostatniego (
sz. zm.) »bronić się do końca, nie poddawać się«:
Gdy go nasi napędzili, umknął się do Miasta, tam się zawarł Ostrogi zarąbał, Czernią wały osadził, y do ostatniego bronić się rezolwował. HistBun 8.
My dufaiąc Bogu bronicsię dostatniego [!] będziemy. HistBun 11.
Ale oblężeni Kamieńszczanie znaiąc Chmielnickiego sztuki odpisali mu rezolwuiąc się bronic do ostatniego. HistBun 25v.
Przeor, maiąc na ten czas w klasztorze swoim sto Zakonnikow iako tez y Zamoyski z Szlachtą inszą, bynaymniey tego nie słuchali, ale się przy Protekcyi Cudowney Matki Boskiey Bronic do ostatniego deklarowali. HistBun 36.
◆
czego do gardła bronić »bronić czego żarliwie, do ostatka, ryzykując życiem«:
Abyśmy praw i wolności naszych ojczystych do gardł i majętności swych bronili. AktaKrak I 302.
Powinność [...] dobrego żołnierzá iest [...] trwać státecznie przy Hetmánie swoim/ y w bitwie áż do gardła zdrowia y cáłości iego bronić. StarPopr 129.
◆
garnąć się do boku czyjegoś »pragnąć stale towarzyszyć komu, być do czyjejś dyspozycji«:
Siłaz się ich garnęło do Boku Panskiego. PasPam 133v.
◆
jedź do diabła »jedź precz, wynoś się«:
◆
miewać kogoś do nieukontentowania »bywać niezadowolonym z kogoś«:
Ales my kozdego [z królów] Cierpieli Iakiego nąm Pan Bog dał tak długo az go znowu Sąm wziął. Choc tez miewalismy niektorych do Nieukontentowania. PasPam 227.
◆
złożyć do kogoś kopije »zacząć z kims walczyć kopią«:
Husarya Owa Co się przebiła przez szyki złozy do Nich kopie. PasPam 107v.
◆
kogo do afektu przyjąć,
kogo w afekt przyjąć »o kobiecie: pozwolić mężczyźnie obcować ze sobą fizycznie, nie będąc jego żoną«:
PHYLLIS [...] Demofoonta, Syna Tezeuszowego z woyny Troiańskiey powracaiącego, y do domu, y do affektu przyięła; wziąwszy wprzod od niego słowo, że [...] miał ią poiąć za Zonę. OvChrośRoz 11.
[Hypsipyle] Jazona [...] pod dach y w afekt swoy przyiąwszy, bliźnięta z nim miała; ktory dał iey słowo, że [...] miał się z nią ożenić. OvChrośRoz 68.