W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 02.01.2024
*BEG rzecz. m
Warianty fonetyczne: *BEG, BEJ, *BIEJ
Słowniki:
SXVI (beg, bek, bej, berg; hasło kanoniczne), SWil (beg), SW (beg, beh, bej, bek), SJP (beg, bej) notują
SStp, Kn, T, L nie notują
Formy: lp M. bej; B. uż. żyw. bega // beja; N. bejem; ~ lm M. uż. osob. bedzy // begi // bejowie; D. begów // bejów; B. uż. osob. begi // beje // biejów; N. bejami
Etymologia: <tur. beg, bej 'książę; pan; przywódca: plemienia, rodu; władca; król'>
Znaczenia:
1. »tytuł nadawany cywilnym i wojskowym wyższym urzędnikom w imperium tureckim«: To [bunt janczarów] gdy stárszych obchodzi/ wnetże y tych oni Zámięszawszy między się pozrucaią z koni: Gdzie wszytkie, co przednieysze zábiiáią Begi/ Porty Morskie zalegszy/ y Báłátskie brzegi. TwarSLeg 29-30. Do których myśli użyć [Dziurdzi] przebiegów za szpiega niejakiego Dyjaka, kanijskiego bega, wiernej swej kreatury; o nim trzyma tyle, że mu zstanie dowcipu na wszytkie fortyle. TwarSLegK 113. Rozsyła [Dziurdzi] do wezyrów, pobocznych kolegów w Dywanie, więc do innych boluków i begów, dając znać o uporze polskiego i dumie, że i dalej, co ma z nim czynić, nie rozumie [...]. TwarSLegK 113. Stądże znowu area, gdzie sołtan i paniej cesarskich Eski Szaraj na czwór idzie graniej, a pośrzód kupresowych wielkich drzew i cieniów mieszkania kizłaragi i innych trzebieniów; Tu delekty spahijów i przedniejszych widziem wiele begów. TwarSLegK 139. Mimo agi, wezery i tutejsze begi widzieć kazylaskiery, widzieć beglerbegi i wiele znacznych baszów; usiędą kadyje i przedniejszy czausze, toż inne gwardyje. TwarSLegK 184. Więc i bega trzeciego pod kindyje wczora siedmigrodzki na swego uprosił Gabora. TwarSLegK 208. W której sie co z grubszego wyparwiwszy szkole, do godności wszelakich otwarte im pole - Ztąd [ze sturczonych jeńców] chodzie, literaci, czausze i bedzy, wezyrowie i wielcy rostą beglerbedzy. TwarSLegK 214. Interim z Kandyey mamy/ że rożne Okręty z Afryki pokázuią się ná támtey okolicżey/ y sam Durách Bey (sławny iest to Turczyn á Pirátá wielki sinus Adriatici) w kilku Okrętach zbiegł do Káney, y z Kommendántem Bássą się zniosł. MerkPol 210-211. Vrosłá też tám w tam tey stronie swieżo druga controuersia, ktora w iáwną woynę obrocić się może/ między Ferrat Beiem, á Bászą z Aldzieru, ktorzy pocżynaią ludzi zbierać przeciwko sobie. MerkPol 274. Skoro tę radę zawarł: swey powagą brody Wielki Wezyr obseła nią Ianczarskie ody Pisze grozne do Agow Emiry y Begow Zeby do Dunaiowych sciągali się brzegow. PotWoj 15. Tedy po powtorzonej należytej lidze Wychodzą między one gęste dziwowidze Od Osmana Posłowie i prosto do koni Idą, które na bliskiej czekały ustroni Z nimi oraz Dilawer i z swemi kolegi Przybrawszy w kompanią Wezyry i Begi. PotWoj 198. Stracił i innych kilka tak paszów, jako i bejów; ostatek pod Budą jeszcze tracić będzie. SobJListy 537. Kazałem tedy ustać strzelbie, a tymczasem spuścili się z muru komendant, bej tego miasta, starszy janczarski i i dwóch prałatów ich duchowieństwa, jeden od duchowieństwa, drugi od pospólstwa. SobJListy 585. Aż też prżyszła nowina że Han z Krolem o pokoy traktuie, także znowu wkrotce przybiegł od Hana Karaibey, ktory prze trębacża na naszych pod wałami zawołał: Daycie mi Lachy munsztułuk, y przyuscie mi do siebie wolne, wesołą wam niosę nowinę; że iuż Krol z Hanem pobratymstwo prżysiągł, achłopi Kozacy iak byli poddanemi waszemi, tak y będą, oprocz tych, ktorych do Komputu Woyskowego Iunakow bierże 40 tysięcy. HistBun 16. [...]z Hańskiey zaś strony Kassyaga Haznader, Haraz Murża z Lechinem, y przedni Beiowie. HistBun 30v. [...] w kazdym kraiu Krolowi podbitem Ogłoszony był Beiem znamienitem [...]. ChrośAm IX, 10. Krol [...] Co stą Dwudziestą siedm Prowincyi rządzą Xiążętom wodzom z Bejami innemi zdrowia [...] życzy [...]. ChrośAm VIII, 23. Aman ktory się u nas miał naylepi Syn Amadathy bowiemeśmy pasze Nadwszystkie inne Beie naywyższego Y nad Xiążęta uczynili z niego [...]. ChrośAm VIII, 29. Syn Haná zowie się Gaga Sołtan, ktory od Oyca w Zástaw Cesarzowi Tureckiemu dany bywá, tam ná Dworze iego bierący edukacyą. Krewni zowią się Ulan, Szlachta znácznieysza, Murzowie, Sędziowie Kádye, Rządcy Begi, Brácia Soldan. ChmielAteny II 452. Máią pod sobą y Bieiow, Agow, y pewną liczbę Zámkow [paszowie]. ChmielAteny II 488.
2.indyw. »o wojskowym wyższym urzędniku w Polsce«: Ten basza gdy gromił Raduła, chcąc się zalecić cesarzowi tureckiemu, widząc chłopa dorodnego, wygoliwszy go, kaftan piękny włożył, udał go za zacnego Beja w Polszcze i oddał go cesarzowi; którego do tejże Jedykuły zasłano było. KoniecZRod 172-173.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz beglerbeg.
Autor: WM