W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 09.02.2023
*DZIĘGA I rzecz. ż
Warianty fonetyczne: *DZIĘGA I || DZIĘKA II
Słowniki:
SStp (dzieńga) notują
SXVI (?), Kn, T, L (?), SWil, SW, SJP nie notują
Formy: lp M. dzięka; ~ lm N. dziękami
Etymologia: <rus. dáha>
Znaczenia:
»rzemień, knut, arkan«: Owi astrachan[s]cy kałmucy zgineli cozmy się ich lękali y powiadali Ci Co Ich bili [...] ze nieumieli nic y owszem począwszy się trohę zrazu uwijac z Swemi Dziękami [!] ieszcze prędzey pirzchali nizeli Moskwa. PasPam 109. Magnificat byś poprawował prawie, Dzięka czy cięga byłaby na ławie. BarŁNowBar I 475.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas



W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 02.03.2023
DZIĘGA II rzecz. ż
Słowniki:
Kn, SW notują
SStp (?), SXVI (?), T, L (?), SWil, SJP nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1609
Formy: lp M. dzięga; ~ lm M. dzięgi; D. dziąg; B. dzięgi; N. dzięgami
Znaczenia:
1. »kopiejka«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: dzięga srebrna: Dźięgá srebrna/ grosz Moskiéwski ábo pułgroszá/ Sestertius, vel argenteus nummus Moscouiticus [...]. Kn 162. Dźięga śrebrna; kopiyka. ein Copicke, Coyeichen, kleine Ruszische Silber=Munsze. copec, petitr monoië d'argent en Russie. § w rubel sto dźąg wchodzi. T III 307.
2.przen. »pieniądz«: A co żonek y pánienek/ co srebrá y złotá/ Koni/ dziąg/ y szat kosztownych/ od pereł robotá/ Poginęło dla niecnoty Szuyskiego kłopotá. PieśńSzuj Aij. Wiádomość przyszła/ iż Niemcy odstąpili Skophiná/ áż z Moskwy dzięgi przysłano záczy[m] powrocił ich znowu do siebie Skophin. BielDiar Aiijjv. Gotowe masz na derech nasze te szołhery, Na kazubales dzięgi i lewki, talery. WitPierKontr 330. Głupiś, aleś bogaty; chłop, ale masz dzięgi; Nie nowina to bywać purpurze z siermięgi. PotFrasz4Kuk I 291. dźięgi fig. Geld fig. déniers, mitraille, argent § mieszka dźiękami napełnił, ale nie dźięgami. T III 307.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: mieć dzięgi: ma dźięgi. er hat Phennige. il a de la mazille. T III 307.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: MBM



W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 26.10.2022
DZIĘKA I rzecz. ż
Słowniki:
notują
Formy: lp M. dzięka; D. dzięki; B. dziękę; N. dzięką; ~ lm M. dzięki; D. dzięk; dzięków; B. dzięki; N. dziękami; Ms. dziękach
Znaczenia:
zwykle w lm. »podziękowanie«: Dźięká ábo dźięki/ dźiękowánie/ dźiękczynienie. Grates, gratiarium actio; Gratulatio dijs immortabilis, [...]. Kn 162. Niegodzienem ja przez wszytkie me życie Takich dzięk wielkich, jaki mi czynicie! BorzNaw 93. Teraz O Wielki Boze zatakowe Posły Przym dziękę unizoną: Ze Tyran wyniosły Myli się w swey Imprezie: szwankuie wswey bucie [...]. PotWoj 105. Do tego przeto ia, á nie ludzie zá chleb wzięty dziękuią, ábyście Chlebodawcy, dziękow i wdzięczności, od waszych Chlebo-iedzcow nie spodziewáli się, ále od samego Páná Chrystusa. MłodzKaz III, 294. Ani dzięki ani nagrody nie pozwolono Koniuratowi ale tylko samey amnistyey. ChrośKon 91 marg. To tedy oddawszy przy powinności w dziękách wiecznemu Bogu, á WKMści w wdzięczności, mowić iuż przychodzi, co teraźnieyszego iest Seymu, á przyiścia Nászego okazyą. DanOstSwada I, 13. [...] § mieszka dźiękami napełnił, ale nie dźięgami. T III 307. Dźięka. Danckbarleit; danckfagnng, Danck; dieses Wort wird am öftern in Plur. gebraucht. grand merci; remerciment, reconnoissance, actoin de grace; on prend ce mot le plus souvent au pluriel. § z dźięką za tę uczynność nagrodzę; [...]. T III 308.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: czynić dzięki komuś (sz. zm.), oddawać dzięki (komuś) (sz. zm.): [Faeton] tym się cieszy/ ze wodze pozwolone wziął iuż do swey ręki: Zatym przymuszonemu Oycu czyni dzięki. OvOtwWPrzem 55. Iatez dopiero obaczywszy się y odpocząwszy trochę Poklęknąłęm pierwey dzięki czyniąc Panu Bogu y S. Antoniemu. PasPam 280. Obaczywszy się tedy bydź uzdrowionym/ pocznie on trędowáty dzięki oddáwáć Panu padszy ná twarz swoię/ y to cudo Páńskie pocznie przed ludem wszytkim wysławiáć. StarKaz 273. [...] nayniższe za to dobrodźieystwo oddaię dźięki. T III 308. ▲ uczynić dzięki komuś, dać dzięki komuś, oddać dzięki (komuś) (sz. zm.): Uczyniłęm Bogu dzięki że mię przecię do pierwszego przyprowadził zdrowia. PasPam 78v. Zlecamy to Ich MSCiom PP. Posłom [...] ze by fortunnego w długie Lata IkMSCi Powinszowawszy Panowania, Powinne Nomine całego koła naszego za Oycowskie Bonum [dobro] tey Oyczyzny. Pieczołowanie uczynili dzięki. PasPam 216. Iák Cię mam błogosłáwić, iákieć mam dáć dzięki, A naprzod Bogu memu, ktoregom iest ręki Mocą przez Cię rátowan [...]. DamKuligKról 265. Usłyszawszy to Maurycyusz, dał chwáłę, y dzięki Bogu Pánu nászemu. TylkStrom 121. Bądzmyz wdzieczni daru tego Chwalmy swiete imie iego Spolnie go wsziscy witaymy Powinne dzieki oddaymy [...]. KodKon 41. Niemasz nic słusznieyszego iako Xciu IoMSCi kurlandzkiemu powinne oddać dzięki że tak długo czekał. PasPam 217v. ▲ niech (Panu) Bogu będzie dzięka (sz. zm.): Niech Bogu będzie dzięká ná wieki/ że mię z łáski swey chowa nienáruszoną ná zdrowiu/ lubom bárdziey niegodná łáski iego S. nád inne ludzie. OkolNiebo 27. Niech będzie Panu Bogu dzięka, że też i nas z drugimi domieścić raczył łaski Swojej i odpustu. MałpaCzłow 244. ▲ dzięka (Panu) Bogu (sz. zm.): Dźięka Bogu vide Chwałá Bogu. Kn 162. [...] teraz wszędzie Bogu Dzięká! Pokoy [...]. ErnHand 310. dźięka Bogu Gott sey Danck. Dieu soit loué; graces à Dieu. T III 308.
Związki frazeologiczne: przez dzięki, bez dzięki »wbrew woli; wbrew woli«: Wziąć wody letniey, więcey niż quaterkę, octu trochę, oliwy wlać łyszkę, soli sczypt: to zmieszawszy wypić. Abo ieść choć się nie chce przez dzięki, tedy będzie wymiot. PetrSInst D2v. *przez dźięki; bez dźięki. wider Millen, durchaus. malgré, par tout, absolument. T III 309. [...] musisz y bez dzięki Dziewkę wrocic z zdradzieckiey nie siestrzynney ręki [...]. DrobOpow 210. *przez dźięki; bez dźięki. wider Millen, durchaus. malgré, par tout, absolument. T III 309.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Mieszká dziękámi nié nápéłnisz/ ále dzięgámi. KnAd 489.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas


DZIĘKA II patrz DZIĘGA I