Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»naczynie do gotowania lub przechowywania potraw«: Bania miedziana z garnkiem glinianym pływała Po wodzie. VerdBłażSet 19. Gárnéc/ vel gárniéc/ garnék wszéláki gliniány. Olla, [...] Ollas confregit. [...] Olla fictilis [...]. Kn 186. Zięmia zayduie się taka że kiedy potrawę iaką osolić trzeba to wziąc na miskę garzc zięmie y wypłokawszy zlac wodę w garnek. PasPam 65v. Ugotowali mi iakis Garmatki [!] Garnuszek mały na ząb mi to niepadło, kazałęm w Większym Garku gotowac y korzęnia duzo nasypać. PasPam 280. Odiąwszy od ognia, położ lijek szerokim końcem na garku, a rurkę akomoduy w ucho, aby przezeń para w niego szła. PromMed 102. W Berlinie w Brandeburskim Elektoracie, dwie czarownice u sąsiady ukradły dziecie, zabiły, ná cząstki rozebrały, w gárnek włożyły dlá wárzenia. Szukáiącá mátká dziecięciá po sąsiádách, zástáłá dziecie u owych czárownic pocwiertowáne, po lamencie udáłá się do sądu. Wzięte ná konfessaty, zeznały, iż to czyniły dlá sprowadzenia grádu ná zboża. ChmielAteny III 239. Podobne naczynia wykopywano w Czechach pod Kunakiem gorą teste Balbino w Czeskiey Naturalney Historyi. Naydowano blisko Sprembergi w Lusacyi Dolney (co trzeba przyznać naturae ludenti) że to ona, iako y inne cudne formuie fossilia, czyli też, że stante Paganismo ciała spaliwszy, tameczni Obywatele, w garkach, dzbankach, kaflach, popioły grzebli w polach. ChmielAteny III 312. Oto wziąć iaiec kilkanaście, osobno żołtki oddzielić y ie skłociwszy, wyley do pęcherza swiżego, czystego nie wielkiego, zawiąż, włoż wgorącą wodę, uwarz: wyimi zpęcherza, ładnie obierz, áby byłá owa massa okrągła: dopiero ią włoż w wielki pęcherz czysty swieży aby w posrodku niego wisiała ona Massa na niteczce, lub włosie, dopiero owe białki z iaiec wley w tenże pęcherz, z taką proporcyą, zeby owa massa zołtkowá w posrodku była tych białkow, dopiero zawiązać w garnek duzy, pełny ukropu włożyć, a raczey zawiesić nakiyku przez krysy garka położonym, aby się prosto pęcherz trzymał, ták warzyć, aż owe białki twarde się ugotuią, ugotowawszy, wym zpęcherza, day święcić na Wiélkanoc, wielką Gościowi uczynisz pociechę z tak wielkiego iaia. ChmielAteny III 508. Garnek, g. garka. Koch-Topf. pot de terre. T III 364.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w cudze rad zagląda garnki: w cudze rad zagląda garki. er steckt seine Nase in alles. il fourre (met, porte) son nez par tout. T III 364. ◆ wre jako w garnku »panuje ożywiony ruch, zamieszanie«: A tu wre iako wgarku. To Leda Materyika choc Lekka zabrała czasu godzinę y drugą. PasPam 243.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● od przysł.: Nie święci garnki lepią. Ten tedy lud prosty, osobliwie Polski, daleki od Miast wielkich, rozumieiąc, że Swięci garki lepią, że pieniądze z Nieba spadaią, że iakiekolwiek osobliwości, ktorych Maćko albo Hryńko w ich wsi nie zrobi, są dziełem Niebieskim. ChmielAteny III 47.

◼ Przenośnie: ◼ Ow twoy człowiek, ow Pátron, i Dobrodziey, ná ktorym wszystkie twoie nádzieie záwisły [...] Wieszże co ten człowiek iest, garnek to, Olla, Brytwánná to Lebes, Káfel Cacabus, Kociełek, Caldaria, iedno cię czeka, ábo cię osmali, álbo się na nim zpárzysz. MłodzKaz I, 266. ◼ Co u tego ceł, podatkow, zkładek, Akcyz, chlebow, staciy Bracza niesprawiedliwego, warzy się w garnku? [...] podatki, w ktorych lud pospolity ukrzywdził. MłodzKaz I, 265.