W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 05.06.2023
STANĄĆ czas. dk
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1614
Formy:
Znaczenia:
»dojść do skutku«: Gdy tedy Frydláńczyk rozumiał/ że iego consilia przez Száffenbergá do skutku przyszły/ y że mu niczego niedostawa/ tylko żeby popis Woyská stánął/ á iego Koronácya w Prádze doszłá; ná przygotowánie oney przesłał był Szwágrá swego Terskę do Prági/ áby Miásto y Pospolstwo do siebie przyćiągnął. RelWall A2v. Teraz tylko nie łudźmy się, proszę, jeżeliby czy ten, co następuje, czy który inszy sejm trafunkiem, daj Boże, stanął, boć i te, co niepodobne zdają się rzeczy, czasem podobnymi się stają, ale myślmy raczej i czyńmy tak, aby zawsze sejmy stawały i nie stawać nie mogły, abyśmy zawsze pewną i nieuchybną radę w wolnym mieli Królestwie. KonSSpos 115.
Związki frazeologiczne: stanąć w akordzie »zawrzeć ugodę; skapitulować«: Dasz znosne kondycye staniemy w Accordzie Bez krwie rozlania; Turkom, tak powiedz y Ordzie. PotWoj 19.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: stanął ordynans »zapadła decyzja«: Naznaczono Piaseczynskiego z Pułtoru Tysięcy ludzi iak tęn Stanął Ordynans zaraz tez Consilium [rada] mego Pana Rylskiego odmięniło się. Bo co mię przed tym odwodził zeby nie zostawać tak in Contrarium [przeciwnie] przywodził zeby zostac. PasPam 75v. ▲ stanąć na celu »być, stać się obiektem strzelania, uderzenia«: Nie ostroznie zginął stanąwszy na Celu gdzie iuz Zmiasta miano znak do Rychtowania. PasPam 275v. ▲ stanąć w bataliej: Gdy Woyska staną w zwykłey bataliiey Ia niewygodzę swoiey fantazyiey. PasPam 51. ▲ stanąć obozem:
Związki frazeologiczne: stanęła wiktoryja (sz. zm.) »odniesiono zwycięstwo«: Viktoryia Stanęła na Imię krola Poboznego Michała. PasPam 246v. ◆ stanąć szykiem »stanąć, ustawić się w porządku bojowym«: Przyszli pod Parkany y stanęli Szykiem. PasPam 265v. ◆ stanąć do szyku »ustawić się, przygotować się do bitwy«: Przyszedszy tedy o pułmile od Połonki Stanęło woysko do szyku. Szykował swoię Czarnecki Sapieia tez swoię. PasPam 93v. Czeladzi Wszystkiey Luzney tak z Naszego iako z litewskiego Woyska kazano pod znakami stanoc do Szyku. PasPam 103. ◆ w gardle stanąć żółcią »wyjść komu na szkodę, na niekorzyść; zaszkodzić, dokuczyć«: Pamietay zdrayco [...] Bo to początek dopiero tego cos nawarzył piwa ktore, że źle uwarzone przykre iest. Iak się ponim dochowasz kwasu tobie Samemu gorzką wgarle Stanie zołcią. PasPam 196. ◆ stanąć szeregiem »ustawić się w określonym porządku, jeden obok drugiego«: Kazalismy tedy Stanąc Czeladzi szeregięm niekupą tak iako by miesiącęm bo nietak razi szeregięm iako w kupie. PasPam 59v. Wychodziemy tedy sobie szczęsliwie z [s]klepu y staniemy szeregiem w dziedzincu. PasPam 59v. Stanął tedy Regiment dwiema szeregami. PasPam 255v. ◆ na pozew stanąć, za pozwem stanąć »o pozwanym: stawić się na rozprawie sądowej«: [Czarownica] ná pozwy urzędu duchownego niechcąc stánąć/ byłá w obronie Grábie onego/ tákże poimána bydź nie mogłá/ który nákoniec potáiemnie z Kolná wysłáć ią musiał/ y tym sposobem rąk Inquisitorskich vszłá/ ále postrzału klątwy bynamniey […]. SpInZąbMłot 352. Ruby niski, okrągley twarzy, odsądzonogo beło cci 29 January A. 1633 z Kapturowych sądow, od Paniey Wiktorowey o zabicie męza iey w Crac. za pozwem nie ufaiąc nie stanął a zInq[ui]sitiey rozboycą pokazał się byc y tak cci p[er]petue odsadzon. TrepNekLib 89. na pozew stanąć. auf die Citation erscheinen. comparoître à l’ajournement. T III 1597. ◆ zajeżdżać, stanąć itp. (jakoby) miesiącem »półksiężycem, półkolem«: Kazalismy tedy Stanąc Czeladzi szeregięm niekupą tak iako by miesiącęm bo nietak razi szeregięm iako w kupie. PasPam 59v. Poczęli na miesiącem zaiezdzać dla tego że by nąm tył wziąć. PasPam 157.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Pánná ochędostwem/ Dobry chłop męstwem/ Doktor náuką Máią pięknie stanąć. ŻabPol A2v.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: