Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: AKSAMIT, *JAKSAMIT, *AKSAMET

Słowniki:
notują

Formy: lp M. aksamit; D. aksamitu // jaksamitu; B. uż. nżyw. aksamit // aksamet; N. jaksamitem // aksamitem; Ms. aksamicie; W. aksamicie; ~ lm M. uż. nosob. aksamity; D. aksamitów; B. uż. nosob. aksamity; N. aksamity; Ms. aksamitach

Etymologia: <śr. łac. examitum, z gr.>

Znaczenia:

»droga tkanina z krótko strzyżonym, miękkim, jedwabistym włosem; strój z tej tkaniny«: Pierwey oyczysty ubior boki nasze okrywał/ teraz iedwabiow/ aksamitow/ złotogłowow. etc. lada u kogo pełno. StarPopr 121. Xiąze na krzeslie axamitem karmazynowym obitym pod bald[a]kinem złotogłowowym siedział. VorLetSkarb 100-101. Mam tu [...] dobre iedwabnice, Czamlet, Jadamaszek/ Aksamet. PolPar 55. W Gmáchu álbo Pokoiu/ laguarda robba názwánym/ stoią w schowániu Pandectae Florenckie, we dwoygu opráwne Kśięgách/ od srebrnych Klázur/ Kármázynowym powlecone Akszámitem/ ná końcách Kśiąg/ świadcy Marfilius Ficinus, swoią własną po Grecku pisząc ręką/ iáko przytym był/ gdy ználeźione były. DelicWłos 68. Płaszczow miał [pewien hardy polityk] sześć aksamitem futrowanych. GdacPrzyd 48. Biskup Krakowski Xiędza Stanisława Kaszkowicza Suknią swoią Axamitu Wisniowego Kwiatami wybiianego obdarował. KomonDziej 148v. [Bogacz z przypowieści o Łazarzu] sypał tysiącami na Purpury, na Axamity, na złotogłowy, na drogie y wyśmienite Materye nie żałował. DanOstSwada V, 20. Tu [w Genui] naywięcey koło aksamitu robią. ChmielAteny II 196.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ aksamit półtorunitny: Axamitu Farbistego Pułtorunitnego na mieyscu kupuią łokieć po złotych 3. GostSpos 107. ▲ aksamit trójnitny: Takiegoż [aksamitu] przedniego Troynitnego łokieć po złotych 4. GostSpos 107. ▲ aksamit w kostkę: Takiegoż Axamitu w kostkę/ wszczoteczkę na mieyscu kupuią łokieć po zło: 4. bez orta. GostSpos 107. ▲ aksamit w kosteczkę: Axamit [...] zielony gładki/ w kosteczkę [...] na mieyscu kupuią łokiec po złotych 3 groszy 15. GostSpos 108. ▲ aksamit w szczoteczkę: Axamit [...] w Szczoteczkę na mieyscu kupui/ łokieć po złotych 3. groszy 15. GostSpos 108. ▲ aksamit niepostrzygany: Ropilla iaxamithu nie postrziganego czarna. ArchRadziw 1638 66, 3. ▲ gładki aksamit: Gładkiego Axamitu karmazynu na mieyscu kupuią łokieć po złotych 4. GostSpos 107. Obom puszą sobole gładkie Axamity Obom zdobią dostoyne, czoła, czaple, kity. PotWoj 194. głádki á Ksámit;/ gładko (slisko) było chodzić. ErnHand 389. ▲ siatkowy aksamit: Płaszcz wielki na Siatkowym Aksamicie haftowany. SobTDzien 42v. ▲ aksamit szalony: Aksamit szalony. Plisch, Plisch-Sammet. peluche; tripe de velours. T III 4. ▲ aksamit wenecki: Tnie [Jasiński] mię Z tyłu w łeb tylko że Axamit Wenecki przedni był P. Bog zachował że nieprzeciąn tylko trochę w iednym mieyscu Axamit puscił. PasPam 88v-89. ▲ aksamit pulrefore: Axamitu Pulrefore/ kupuią na mieyscu łokieć po złotych 2. GostSpos 107. ▲ aksamit reforkat: Axamitu Reforcatu/ kupuią na mieyscu łokieć po złotych 2. groszy 15. GostSpos 107.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ieden ze Iedwab mowią wKitayce wiec bywa Iako y wAksamicie a przecię ten drosszy Niz Kitayka tak y tu nierowny szacunek. OpalKSat 18v.

◼ Przenośnie: ◼ Panowie Sobolni, kłaniaycie się Baranom, Axamicie, Karazyią szanuy [...] Baranie, postaremu się ty Sobolowi kłaniay. MłodzKaz IV, 237.