Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: NUNCJUSZ, NUNTIUSZ, NUNTIUS

Słowniki:
T, L, SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Formy: lp M. nuncjusz // nuntius // nuntiusz; D. nuncjusza; C. nuncjuszowi // nuntiuszowi; B. uż. żyw. nuncjusza; N. nuncjuszem // nuntiusem; Ms. nuncjuszu; ~ lm M. nuncjusze; D. nuncjuszów

Etymologia: <łac. nuntius 'zwiastun'>

Znaczenia:

polit. »dyplomata, przedstawiciel Watykanu«: Gdy przybyli do Portogálliey/ Patrem Xauierum krol/ wiedząc przedtym o iego cnoćie/ dźiwnie czćił/ y zálećiwszy mu gorącą spráwę Chrystusowę w Indiey/ dał mu iedno Breue Pápieskie/ w ktorym był vczyniony Nuntiusem stolice Apostolskiey z wielką władzą w támtych kráiách: wśiádáiąc niechćiał z sobą bráć nic dla śiebie/ áni dla swych towárzyszow/ oprocz po iedney sutánnie grubey ná káżdego/ á trochę kśiag potrzebnych: y Komesowi de Castanera (á ten z roskazánia krolewskiego miał opátrowáć ich potrzeby) gdy mu mowił/ iż nieprzystało Nuntiuszowi Papieskiemu iecháć ták zgołá bez żadnego sługi [...]. BotŁęczRel IV 174. Po skończonym obiedzie j.k.m. [Jan III Sobieski] tak po dolnych, jako i górnych pokojach prowadził jm. ks. nuncjusza, wszyskie mu pokazując, które natenczas z skarbca wystawione były, galanteryje; między inszymi bardzo się podobała jm. ks. nuncjuszowi ta szkatuła, którą j.k.m. w.ks.m. wiązał, powiadając o niej, że trudno widzieć i w rzymskim państwie równej. SarPam 225. Widziałem też króla przez sen, nie wiem, jeżeli takiego na jawie zobaczę, a on wyspowiadawszy się nuncjuszowi z wielkim nabożeństwem komunikował. MałpaCzłow 240. Król miał urazę do nuncjusza o toruńską inhibicyą: primas regni Potocki rad był téj okazyi, chcąc munus nuncyatury na arcybiskupów gnieźnieńskich przeciągać, a gdy tych dwóch piérwszych nieukontentowanie zrozumiała izba poselska, dopiéroż tam każdy ex suo interesse począł explikować inkonweniencye nuncyatury z ztąd ordynowano w poselstwie do ojca świętego Benedykta XIII uskarżając się w słusznych arcy materyach, że nuncyatura gwałciła prawa kardynalne majestatis et reipublicae nec non patronatus, gdy za dekretami nuncjuszów wdzierali się zakonnicy w opactwa i różni duchowni za tąż protekcyą beneficya różne bez prezent królewskich uzurpowali. OtwFDziejeCzech 349. Appartymenta w tenże dzień u Nayiaś. Krolowey Jeymći, na ktorych J. W Jmć X. Nuncyusz był, ressumowano [...]. GazPol 1736/90, 3 nlb. [...] przy prezencyi [...] Nuncyusza [...] pod czas Appartymentow Cantata y Serenata była. GazPol 1736/93,1 nlb. Clemens VIII Papież [...] kiedyś w Polszcze Nuncyuszem będąc, dobrze znał Dom Firleiow. NiesKor II 156. Tuż náleżą NUNCYUSZE albo Legati Apostolici Ordynaryini do Cesarskiego, Hiszpańskiego, Lusitańskiego, Francuskiego Polskiego Dworów, item do Báwaryi, ad Palatinum Rheni, do Weneckiey Rzeczypospolitey, y do Kantonów Szwayczarskiey Rzeczypospolitey posłani, y náznaczeni. ChmielAteny II 165. Grzegorz XIII. Papież przysłał Nuncyusza do Króla prosząc z Moskwą o Pokóy. ŁubHist 66. Nuncyusz. [...] Nonce, Ambassadeur de Pape. T III 1080.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ Nuncjusz Sedis Apostolicae, nuncjusz Stolicy Apostolskiej, nuncjusz Apostolski, nuncjusz papieski: Nuncyusz Sedis Apostolicae tudzież [...] Senatorowie ná obiad przybyli. GazPol 1736/83, 1 nlb. Za iego Pasterskim staraniem, przy Nuncyuszu Stolicy Apostolskiey, Lutrowie xięgi, w poł Toruńskiego rynku w roku 1512 palono. NiesKor II 592. Marescotti Nuncyusz Apostolski dał Benedykcyą od Oyca s. po niey cudownym sposobem Duchem s. natchnięte Województwa [...] wykrzykneli jednostaynie, i nominowany przez Prymasa Prażmowskiego Michał Xiąże Wiszniowiecki. ŁubHist 109. Mszy rano wysłuchawszy u ojców jezuitów, gdyśmy z kościoła wychodzili, przyszedł do nas nuncjusz papieski, chcąc królewica jmć przywitać, ale tylko z książęciem panem kanclerzem tę ceremonią odprawił, bo jako nie wczas na nas napadł, tak go téż traktowano, i królewic nie dał mu się poznać, acz go on przecię poznał i uczynił mu przechodząc rewerencyą większą niż drugim z kompanii. PacOb 87.