Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: *PULWERSAK, PULWERZAK

Słowniki:
T (pulwerzak), SWil (pulwersak), SW (pulwersak), SJP (pulwersak) notują
SStp, SXVI, Kn, L nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1660

Formy: lp M. pulwersak // pulwerzak; D. pulwersaka; pulwerzaku; B. uż. nżyw. pulwersak; Ms. pulwersaku; ~ lm D. pulwersaków; N. pulwersakami; Ms. pulwersakach

Znaczenia:

1. »naczynie na proch do podsypywania panewki, prochownica «: Maćie dosyć prochu w Pulwersakách? FredPiech B3. Ma mieć Pulwersak ná dwá funty prochu, á z osobná przy Pulwersaku trzy puszki wiszące, álbo łádunki drewniáne z przykrywadłkámi (iakie więc v Bándolierow zwykłe bywáią dla nasypania poiedynkowych zwykłych naboiow, bo snadniey z pulwersaká w ładunki wcześnie nasypáć prochu (dla prędszego nabićia Muszkietu, gdy nagle strzylác przyidźie,) ániżeli gdyby garśćią przyszło proch nábierać. FredPiech A8. Fasa Wielka zabita z temiż Pulwersakami Żołdackiemi. ArchRadziw 1663 88/ 4. Aby nie Pulwersakow/ ále Bándolierow z náboiámi/ to iest z łádunkami drewniánemi záżywano/ dla oszczędnośći y pomiárkowánia prochu [...]. FredKon 36. Páchołek pieszy ma mieć sukien dwie/ vbránie iedne/ botow par dwie/ czapká/ álbo kápuć/ Muszkiet lontowy/ łokći dwádźieśćia i cztery lontow/ Pulwersakow dwádźieśćiá y cztery pełnych prochow/ y kul tylesz/ száblá dobrá/ y berdysz/ Torbá dla żywnośći. FredKon 73.

2. »miejsce w lufie strzelby, do którego wkłada się nabój «: Pulwerzak, g. [pulwersak]u. naboy. die Pulver-Kammer im Feuer-Rohr. chambre de poudre; endroit dans un canon à feu où l'on met la poudre. T III 1809.

◼ Przenośnie: ◼ Ożenił się z panienką jeden żołnierz stary. Nie wyszedł rok, aż dziecię; rad mu był bez miary, I kiedy się chce z tego przed wszytkimi chwalić, Każe strzelać na krzcinach, każe działa palić. Aż młodszy: „Nie przesadzaj dla starego gdaku, Żeby wam na drugi raz stało w pulwersaku.” Na to żołnierz: „Nie frasuj, bo się już doznało, Co w olstrze wisi, będzie w pulwersaku stało.” PotFrasz1Kuk II 216.