Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »związany z duchem, duszą«: Duchowny/ do duchá nalézący/ duszy pożytéczny [...] rzeczy duchowne [...]. Spiritualis vulgo et latine quidem sed non ex veterum usu. Melius ergo dices; Ad animum spectans, ad cultum vel culturam animam pertinens, [...]. Kn 153. Rozmyślánie nabożne/ duchowne. Meditatio rerum caelestium. Meditatio pia. Meditatio religiosa de Deo, de felicitate hominis. Kn 949. To są szturmy szatańskie, to są jego miny, Tych do serc chrześcijańskich zażywa ruiny, Kto całym, kto bezpiecznym, chce być w jego burzy, Duchownym się rynsztunkiem niech uarmaturzy. PotFraszBrück I 579. Duchowny. 1) geistlich, nicht irdisch; andátig. 2) geistlich; Kirchen, nicht weltlichen Standes. 3) ein Geistlicher. 4) geistlich dem Berstande nach. 5) geistlich; der in geistlichen, himmlichen Dingen einen unterrichtet. 1) spirituel, dévot, pieux, qui n'est pas temporel. 2) spirituel, éclésiastique, qui apartient á l'Eglise. 3) un Eclésiastique. 4) spirituel, d'un sens dévot et spirituel. 5) spirituel, qui enseigne quelqu'un sur les choses du salut. § 1) rzeczy duchowne; książka, pieśń duchowna. 2) stanu duchownego ludzie; duchowne sądy. 3) Duchownego szanuy; Duchownych przywileie. 4) duchowny wykład, wyrozumienie czego. 5) Duchowny Oyćiec, duchowny nauczyciel. T III 285.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ duchowne skarby: Pan Bog [...] názwány iest Bogiem dla tego że nas bogáci/ y duchownymi skárbámi/ ábo łáskámi niebieskiemi ná duszy/ y doczesnemi dostátkámi ná tym świecie. StarKaz II, 354. ▲ ćwiczenie duchowne: Cwiczenie duchowne (vulgò Exerćitia Spiritualia) [...] vide Rozmyślam nabożnié. Kn 91. cwiczenie nabożne albo duchowne [...] un éxercice de pieté. T III 167. ▲ duchowny ojciec: Duchowny ociéc/ mistrz. Magister pietatis, religionis. Magistros virtutis [...]. Kn 153. ▲ duchowny wykład: Duchowny wykłád/ wyrozumienie czégo. Interpretatio, [...] Sensus. Kn 153. ▲ duchowna siostra: WMMPannom y Całemu tutecznemu zgromadzeniu iako Reguły Swiętey Społ kompanki y Duchowney winszuię Siostry. PasPam 282. ▲ duchowna matka: duchowna (chrzestna) Matka [...] marreine. T III 285. ▲ duchowny ojciec: * duchowny (chrzestny) Oyćiec [...] parrein. T III 285.

2. »związany z duchowieństwem«: Duchowny człowiék/ stánu duchownego. [...]. Kn 153.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dobra duchowne: Woysko rozłozyc brzegięm Podlasza w dobrach Szlacheckich [...] Boiuz krolewskie y Duchowne niemogły Sufficere [wystarczyć] zroynowane od Nieprzyiaciela y od Woyska Litewskiego. PasPam 81. ▲ stan duchowny: Duchowny człowiék/ stánu duchownego. [...]. Kn 153. W rok [...] po urodzeniu moim byłem śmiertelnie chory i już cale zdesperpwany, lecz gdy wyżej wyrażony ksiądz Giżycki i ksiądz Gass, praeses komunistów, przyjechali do Jelnej i modlitwę nade mną uczynili, a do tego matka moja dobrodzika ofiarowała mię, jeżeli przyjdę do zdrowia, na służbę boską i stan duchowny, tedy za łaską Pana Boga ozdrowiałem. MatDiar 35. [...] 2) stanu duchownego ludzie; duchowne sądy [...]. T III 285. ▲ akta duchowne: Probosc Zywiecki otrzymał Confirmatią Przywileiu Naiasnieyszego Iana Kazimierza Krola Polskiego w Consistorzu Krakowskim na Kaznodzieystwo Zywieczkie[...] y to w Akta Duchowne wpiszano iest. KomonDziej 163v. ▲ prawo duchowne: Duchownemu práwu kogo oddáć. De reo secundum infulas pronuntiare; [...] reum animadversioni Pontificiae permittere; legibus civilibus eripere, et Pontificiis dedere, [...]. Kn 153. Naprzod prawu duchownemu należy sąd rozeznać roznicę około wiary S. Chrześciiańskiey o Heretykach y Schismatykach bluźniercach Bożych i Apostatach. WisCzar 10. Prawo Duchowne. das geistliche Recht. le Droit Canonique. T III 285.

DUCHOWNY
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

»osoba należąca do duchowieństwa; ksiądz, zakonnik«: Nie nowináć to/ że się od pászkwilántow przy máłych y lichych Jezuitách/ ludźiom wielkim y zacnym duchownym ábo świeckim dostánie. SzemGrat 129. Duchownego sądzić u práwá świéckiego. Reum infulari praesidio excludere, iure Pontificio priuare; contra infulas secundum iura maleficiorum pronuntiare,[...]. Kn 153. Duchowni kazali to ofiarować in memoriam [na pamiątkę] Iutrzni. PasPam 58v. Zaden z Hetmanow ani Prywatnych Ludzi lub się lub przez Sub Ordinatas Personas [zależnych ludzi] z Duchownych i Swieckich tak konnych iako y W.X Litewskiego zemsty praetendować [...] nie będzie. PasPam 211-211v.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]