Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: *BELLUARD || *BELLUARDA, *BELLOARD || *BELLOARDA, BELUARD || BELUARDA, *BALWARD || *BALWARDA, *BELOARD, *BELWARD || *BELWARDA, *WELUARD || *WELUARDA, *BALUARD

Słowniki:
T, L (XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1700

Formy: lp M. m beluard; D. m beluarda // belloardu // belluardu // beluardu; ż belluardy; C. ż belluardzie; B. m uż. nżyw. beluard; N. m belloardem; Ms. m albo ż beluardzie // belluardzie; ~ lm M. m albo ż uż. nosob. beluardy // balwardy // belloardy; D. m beloardów // baluardów // beluardów // belluardów; ż belluard; C. m albo ż belloardom; B. m albo ż uż. nosob. beluardy // belloardy // belluardy; N. m belloardy; m albo ż belwardami // beluardami // weluardami // belloardami // belluardami; Ms. m albo ż belluardach // beluardach

Etymologia: <wł. baloardo; fr. belouart>

Znaczenia:

wojsk. »narożna baszta w murach obronnych, bastion; ruchoma wieża oblężnicza«: Polak sczery a prawy Nie za mura[mi] Nie za bastami y redutami stakietami Weluardami Mestwa swe[go] Monstre daie. HerbOr 539. Co dzień mamy nowe wiádomości o wielkich szkodách/ od wiátrow y náwáłności morskich tám y sám poczynionych/ osobliwie w Rosztoku gdzie część wielką wáłow y kilká Baluárdow przerwáły. MerkPol 28. [Na Odrze koło Szczecina] Bálwárdy wodą opłynęły: most był pod wodą/ grobla wtąż; ktora nie w iednym mieyscu rysowáć się poczęła. MerkPol 154. Miasto [Kolonia] samo murowane [...] fortecą barzo piękną y ogromną ufortifikowane. Basztami gęstymi, belvardami, niesłychanie wielkie. WojszDiar 17v. Czasem człowiek Lwy kroci y Niedzwiedzie uczy Czasem słonie w Woienne belloardy Juczy. PotWoj 43. Zmyka strasz Lubomierski, co dopiero w dniowem Placu była stanęła: y pod Denoffowem Belloardem osadzi przed broną załogę. PotWoj 170. Nasi iuz od iednego Bellunardu [!] odparli bili [byli] Szwedow. PasPam 72. Dwie znowu Koła pod wielkięmi działy Co na pułnocney belluardzie stały Precz rostrącono. OblJasGór 82v. Iák nástepowáli Szwedzi do szturmu, Oblezency stali, [...] z pilnością, z belluard pátrzyli. OblJasGór 91. Z tureckich beloardów wymierzony w poły Umarł i ciała swego żałosne popioły Tu generał Żebrowski złożył pod Żurawnem. PotNagKuk I 458. Dunaju rozlanego mosty rozwalaią Sami się belloardy, Zaraz obmacniaią I blokhawzy, reduty kopaią wysokie Lemieszem wyparuią okopy głębokie [obrońcy przed wojskami Ottomana]. DrobOpow 11. Wychowanie odważnego Rycerzá. Ten ćwiczony Battery sypie y Pedardy Podsadza/ a przy fortach stawia Belloárdy. KellGram 247. [W miastach] Zawaliły smutne rudera bramy, okropnym ułożeniem ozdobne padły kamienice, zaległy fosy potężne mury i beluardy, opadły wyniosłe wieże i kolumny. MałpaCzłow 198. Oko ludzkie tákich rzeczy niewidziáło, co tám [w oblężonym Wiedniu] miny porobiły z Belluardów wielkich podmurowánych y wysokich. RubJan W2v. Ponieważ tey inwencyi być powinna forteca, áby nie tylko każda iey część obroną własną byłá, ále y iedna drugiey [...] broniłá. Więc dwie pryncypalne części ná to sporządzone temu zádosyć czynią [...] Pierwsze są z Francuska Bastyony Beluardy z Niemiecka Bolwerki. Drugie Kortyny. BystrzInfElem Arch F3. Beluard: iest część fortyfikacyi graniasta y narożnia to iest wał bardziey wypuszczony. BystrzInfElem Arch F3-F3v. Front Beluarda: są te dwie ściany składaiące rog Wału naydáley wychodzący z linii wału. BystrzInfElem Arch f3v. Ná Belluardzie S. WINCENTEGO stoi Działo imieniem Magdalena ważąca 70. Kantarow, á każdy kantár 300. funtow. ChmielAteny II 203. Beluard, Narożnik. eine Bastey. un bastion. T III 32.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ belloardy narożne, narożnie beluardy: Widzą [polscy posłowie] wszytkie te Fochy y wykręty rozne Więc iako Belloardy staiący narożne I sławę y swobodę, dwa maiący cele WielkiemsercemPoganskie ponoszą Fortele. PotWoj 189. Ktorym dwiema defektom [wystawieniu obrońców na ogień nieprzyjaciela i możliwości ukrycia się nieprzyjaciela za wysokimi murami] teraznieyszey mody fortyfikacye zábiegły, ták dysponuiąc wały, ná nich kosze, narożnie beluardy, iż zakryty forteczny żołnierz [...] odstrzeliwać może natárczywego Nieprzyiaciela. BystrzInfElem Arch F3. ▲ polny beluard: Ich [Turków] tedy własne i swoje działa, z polnego beluardu, do nich hetman rychtować kazał. JemPam 417.