Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L (XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: lp M. belweder; D. belwederu; C. belwederowi; Ms. belwederze; ~ lm M. uż. nosob. belwedery

Etymologia: <wł. belvedere; fr. belvedere, belvéder>

Znaczenia:

1. »pałacyk, pawilon, altana na wzniesieniu, z tarasem, albo jakiekolwiek miejsce, z którego się odsłania piękny widok na okolicę«: Pytam, co to za pałac, mijając Warszawę. Powiedzą mi: Belweder. PotFrasz4Kuk I 333. Obiad krolewski pewnie, wino jako w Kanie, Nie każdego, pomyślę, z panow na to stanie. Pałac był, czy belweder, dość świetno, dość szumno. PotFraszBrück I 254. Lepszy jest Ogrod, niźli Belwedery, Według ninieyszey w Polszcze Maniery. Bo tamten tylko oczy z nosem pasie, Ten zaś y ná to, y do gęby zda się. DuńKal F2. Belweder, g. a. mieysce zkąd piękny widok idzie, ein Ort mit einer schoenen Aussicht. belvedèr, lieu d’un bel aspect. T III 32.

◼ Przenośnie: ◼ Póki Bóg żyć zaznaczył, w mojej trzeba Łużnej, Skąd się do weselszego, kędy wszytkie sadzę Rozkoszy, Belwederu szczęśliwie prowadzę, Gdzie [...] oglądam cię, synu! PotFrasz4Kuk I 334.

2.przen. »piękny widok«: Belweder [...] jeżeli go kto po polsku tłumaczy, Wdzięczne, piękne wejźrzenie z francuskiego znaczy. PotFrasz4Kuk I 333. Mnie wesoły belweder, śliczna pespectiva, Kiedy rowna ulega pod pszenicą niwa. PotFraszBrück II 325.

3.bot. »ziele lnica pospolita, roślina z rodziny trędownikowatych; Linaria vulgaris«: Lenék P. Máryey/ Bélwedér/ ziéle nocne. Lnicá. [...] Linaria Ofiicin. [...]. Kn 357. Belweder ziele, (osyris) Lein=Kraut/ Harrn=Kraut. belvedèr. T III 32.

4.bot. »nieznany bliżej gatunek dzikiej róży albo cyklamen, inaczej gduła, roślina trwała z rodziny pierwiosnkowatych o liściach kształtu sercowatego i pojedynczych, zwykle białych lub różowych kwiatach osadzonych na długich łodyżkach, hodowana w Polsce jako roślina ozdobna; Cyclamen«: Belweder drugi, (petilius flos) Art von wilden Rosen. sorte d’églantine ou de rose sauvage. T III 32.