Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp (w in. zn.), L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SXVI, Kn, T nie notują

Formy: lp M. ambrozja; D. ambrozjej; B. ambrozją; N. ambrozją; Ms. ambrozjej; ~ lm N. ambrozjami

Etymologia: <łac. ambrosia, z gr.>

Znaczenia:

1.mit. »w mitologii greckiej: pokarm bogów, który zapewniał im nieśmiertelność i pogodny, radosny nastrój«: Za używaniem iego [ziela boży byt] [...] długowieczne y żywotne ludzie zachowuie, iako y ona Ambrosia, ktorą powiadaią bydź pokarmem Bogom. SyrZiel 729. Są łąki/ gdzie Słoneczne pasáią się konie; Ná ktorych/ miásto trawy/ Ambrozyią máią/ y nieśmiertelnymi się/ iedząc ią sstawáią. OvOtwWPrzem 148. Iowisz [...] właśnie w puł obiadu zacząwszy nectarem y ambrosią wzbudzać wesołe humory, pytał Mercuriusza. AndPiekBoh 80-81. W Abrozyey [!] pływać szczero będziesz/ y dobrych wiecznie dni zażywać. TwarSPas 113.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ziele ambrozja: Zyć się iey [Zorzy] zeydzie wieczną treścią. To iest, zielem Ambrozyą, ktora wiecznymi czyniłá tych, co iey vżywáli. OvOtwWPrzem 289 marg..

◼ Przenośnie: ◼ Ztąd y bibliotekę w Senatorskim dworze wszytkich Spraw Starowiecznych miał [Marcin Kalinowski] w prawym dozorze Gdzie iuz go Melpomene Słodkiemi wabiła Ambrozyami mile. DrobOpow 199. ◼ Iescze słodką poionemi perłowey rozy ambrozyą ziemia niestroina kwiatami. MikSil 175. ◼ Znowu ziemskiego Jowisza biesiady Pamiętne światu wznieciły nam zwady, Kiedy za pełnym ambroziej stołem pięknym usiadszy trzy boginie kołem [...] Ciebie pierwszego w śmiertelnej urodzie, Cny Radziwile, sędzim obierają. MorszZWierszeWir I I, 459.

2.przen. »pokarm, napój mieszkańców nieba, raju chrześcijańskiego«: Tam [w niebie] razów dla miley podiętych Oyczyzny Przed Wodzem Woysk Angielskich presentuią [przodkowie Jana Lipskiego] blizny Z ktorem we Czci zywotem niesmiertelnem zyią Ssąc nektar y nad Słodki Cukier Ambrozyą. PotWoj XVIv. Niech mi odpuści, komu świat przypadł do smaku, Zeby Niebo miało być? nie ma wiary znaku. Woli bowiem brahę pić, z świniami pospołu, Niż słodką Ambrozyą, z Anioły u stołu. PotPocz 163.