Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »podstęp, wybieg, fortel; pomysł, sposób«: Teraz iuż w tákiey szkole dobrze przećwiczony [żołnierz]. Iż nie trudno o Mistrzá do każdey obrony Albo nieprzyiaćielá z káżdey miáry pożyć Fortelmi wszelakimi zwyćiężyć poráźić Iednak swymi przemysły w tym nic nie możemy. Ieśliż modlitwą spolną w tym nie vżyiemy. Rátunku y pomocy od Bogá nászego. HofmańPor Bijv. Kuropálátes y Cedrenus Historikowie Gręccy piszą/ że zá przemysłem Honoryuszá Cesárzá Práwosławnego/ y Zony iego Theodory/ do stá tysięcy Mánicheyczykow rozmáitymi sposobámi y z máietności y z żywotá są wyzuci. SmotApol 91. Nuż ze dwunastu tysięcy Cemeryszow naszych co czynił tenże Lisowski iak ich kołoLifiná rozgromił : nuż pod Wiázmą y pod Stolicą iákie woyska zbił: nuż pod stárą Rżą co czynił/ áwo zgołá iego dzieł/ y męstwá odwagi/ przemysłu/ dzielności/ wielkie pámiątki y pisánia mamy [...]. NowinyMosk B4. [...] Nuż po śmierci Lisowskiego co czynił w Niemczech iego Zołnierz/ iákie męstwá/ przemysły/ y odwagi wielkie y pámięci godne. NowinyMosk B4. Wspomnieć nász Smoleńsk Zamek ták mocny/ ták mury wysokie/ miąższe/ ták wiele wież/ ták wiele ludu było/ strzelby/ prochow/ żywności/ á przecię sie potędze/ mocy/ y przemysłom Krolá Polskiego oprzeć nie mogli: gdy Krol Polski Smolensk wziął mocą/ tedy ieszcze było ludu kilka tysięcy/ Dział 200. á spádánych 50. beczek prochu piętnaście tysięcy/ żywności dość/ á wszytko to nie pomogło nic [...]. NowinyMosk B4-B4v. Zdrádliwy Merkurius báwi się tey Iesieni długo wdomie Mársowym/ biegając sám y tám wnim/ zálecájąc się wnet u tego/ wnetzás u drugiego; ná [zd]rádliwych przebiegách y sztucznych przemysłách nic nieuydzie/ obłudnik się będzie u[w]ijał/ y rożnych sztuk zażywał/ y tymić wrádzilnicách Książęcych y Páłácách krolewskich ják nálepiey szcześćia probował. FurUważ Giijv.

2. »zaradność, staranie koło czego, pieczołowitość; namysł, rozwaga, rozmysł«: To iest prawdá/ iż iey máło rátuią przemysłem swym obywátele/ gdyż z przyrodzenia są dowćipu lekkiego y leniwego. BotŁęczRel III 145. [...] domowe niebespieczeństwá vpátruiesz/ y onym sercem wielkim rozumem głębokim/ mądrością/ wysoką/ przemysłem czuynym/ ostrożną dźielnośćią/ męstwem niezwyćiężonym zábiegasz [...]. DobrociesRel A4v.

3. »przemyślność, pomysłowość, spryt«: Ták wiele ma miast/ ták wiele osad/ ktore mogą ták wiele ludźi záchowáć: y iest ták obfita/ częśćią zá dogodzeniem nátury/ częśćią zá przemysłem ludzkim/ iż ich może wyżywić. BotŁęczRel III 119. Probowáli tákże, wszelákiemi sposobámi, co tylko wymyślić może ludzki przemysł, Nieprzyiaćiele, y chćieli znowu ludźi Báwárskich z Zamku wygnáć [...]. AwCudz 1.