ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO Data ostatniej modyfikacji: 23.02.2023
WŁADAĆ czas. ndk
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1623
Formy: bezok. władać; ~ cz. ter. lp 1. os. władam; 2. os. władasz; 3. os. włada; lm 2. os. władacie; 3. os. władają; ~ cz. prze. lp m 3. os. władał; ż 3. os. władała; n 3. os. władało; lm mos 3. os. władali; nmos 3. os. władały; ~ tr. rozk. lp 2. os. władaj; lm 2. os. władajcie; ~ im. wsp. władając
Znaczenia:
1. »rządzić, królować, sprawować kontrolę«: Dzień ci ten nastaje Wesela pełen i chęci, Dzień ten wszystkie twe fortuny święci. Kościół co tylą ziem i morza włada, Nisko pod twoję laskę już przypada, Prałatów poczesne koło, Tryumfalny śpiewa hymn wesoło. TwarSRytTur 66. ako gdy na komedyją W zawój cesarski zawiją Lub wdziawszy koronę z kitą, Rzeczą władać Pospolitą Chłopcu każą; on na tronie Siadszy w nietrwałej koronie, Prawa pisze, sejmy składa, Sądzi sprawy, wojskiem włada, Straż nad ludem swym prowadzi, Z tym się jedna, z tym się wadzi, Tego głaszcze, tego łaje, Temu bierze, temu daje; MorszAUtwKuk 143.
2. »używać, posługiwać się«: Wspomináią Historycy Pentesileą/ krolową Amázonek/ męstwá wielkiego personę/ która száblą władáłá/ łukiem/ strzałą/ bárzo dobrze. BirkOboz 31. Kwintyjus w Rzymie po zagonie długiem Wczora kładł skiby i sterował pługiem; Dzisia buławą włada i hetmani, I Sabińczyków bezpieczeństwo gani, A jarzmo, które pozdejmował wołom, Na karki kładzie swym nieprzyjaciołom; MorszAUtwKuk 118. W Przemyślu na pogrzebie staroświecką modą, Gdzie żaden kaznodzieja nie będzie za szkodą, Chwalący nieboszczyka wierzchu nie dokładał, Jako bijał pogaństwo, jako bronią władał, Chociaż ci, co go znali, twierdzili to o niem, Że raczej krów dojeniem niż się bawił koniem. PotFrasz4Kuk I 426. Otom śię jáko Swiniá/ zá łáską mowiąc/ ożárł y opił/ że áni rękámi áni nogámi władáć nie mogę; GdacKon 42.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
WŁADAJĄCY
im. przym. czyn.
Formy: lp M. m władający; D. m władającego; C. m władającemu
Znaczenia:
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiA nadto pułkownika Elearskiego toż książę imieniem cesarza j. m. jako jego w Czechach zupełnie władający namiestnik, takim przywilejem (w grodzie Wschowskim ingrosowanym) uczcił. I rotmistrzom wszystkim spoinie z nim aby przy tytułach, jurgieltach swych, choć bez zaciągu do śmierci zostali, u cesarza j. m. wyjednać obiecał. DembPrzew 117. Zkąd niegdy Proserpinę do piekłá szláchetną Vniosł Pluto/ żebyś też mieysce to widziáłá/ Iákiegom się niewinnie stráchu tám nábráłá Znowuż/ dla złey Wenery/ kiedy Kupidowi Postrzelić go kazáłá kwoli Iowiszowi Sromem władáiącemu. TwarSPas 80.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: PK