Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1.mit. nazwa własna »bóstwo w mitologii starożytnego Rzymu«: Iednák Iupiter vsłyszawszy o tym, z woyskiem przybył, y przećiw Bratom Stryiecznym walczył. A pogromiwszy ich, Saturná Oycá z więźieniá wypuśćuł na swobodę, y w Páństwie dawnym posadźił. OvOtwWPrzem 9. Iupiter potáiemnie ná Crećie wychowány będąc, y dobrze w dziełách Rycerskich ćwiczony, po Oycu swoim Sáturnie świátu pánował. OvOtwWPrzem 9. I Saturn w tej postaci, w której gładką zwodził Dryjadę i mądrego Filiryda spłodził. MorszAUtwKuk 136. Pismo tedy jest największem dziełem przedwiecznej mądrości w postanowieniu rozumu człowieczego, który tu do zdumienia prawie przychodzić musi, uważając, jakowych ludzi przed dwiema tysięcy lat i dalej świat rodził, którzy nie znając Boga stwórcę swego a dopieroż odkupiciela swego; w obłędliwościach szatańskich pod Saturnem, Janusem, Merkuryuszem, Apollinem, Jowiszem, Neptunem. Plutonem, Junoną, Palladą, Wenerą, Minerwą żyjąc, choć się im o niebie, dopieroż o zbawieniu dusznem nie śniło [...] PotWoj1924 357. A ieżeli przypomnię z osobná káżdego Bogá, obaczysz wielki błąd Narodu tego. Więc powiádáią pierwszym bydź Sáturná Bogiem Nád wszytkich innych Bogow, ktory był tak srogiem, Ze syny swe zábiiał: ábowiem z Cybele Małżonki swoiey máiąc spłodzonych ták wiele Potomkow, pożerał ie, iák Smok iáki głodny [...] DamKuligKról 201. Tu proszę co zá konnexya naturalna snu tego álbo innego z Xiężycem? A ieżeli iest z Xiężycem, czemu nie z innym planetą, ná przykład z Saturnem, Jowiszem, álbo cáłą iáką konstellacyą pułnocną? BystrzInfAstrol 17 nlb.

2.astr. nazwa własna »planeta w Układzie Słonecznym«: Opárzonym/ álbo opalony[m] ogniem/ vkropem/ oleiem/ álbo iáką iną tłustośćią/ iest znácznym rátunkiem/ ták oleiek/ iáko Korzeń/ kopány pod Sáturnem wschodzącym y wstępuiącym/ á słońcu w Kozorożcu álbo w Rybách będącemu. SyrZiel 153. Byłá Coniunctio Saturná y Marsá/ in Cancro w znaku wodnistym Roku 1404 zátym Europá wszytká niemal nabárźiey śćiśniona/ gdy vtrácona Grecya/ Cappadocia, Pamphilia, Rhodys, Cypr, Macedonia, Vngaria, Styria, Zydźi po wszytkiey Niemieckiey źiemi popaleni/ iż źrzodłá y studnie trućizną záráźili/ áby tym mogli Chrześćiány wygubić. ŻędzKom B4. Druga/ że Komety złych Planet/ to iest Sáturna/ albo Marsa naturę maiące/ daleko gorsze zwykły przynosić skutki. NiewiesKom Bv. 7mo R. P. 1343. Przeszła koniunkcya Iowisza z Saturnem w Znaku Wodnika, nastąpiło źięmie trzęśienie w Szląsku, woyna straszna w Apulij et sacra lues ab ortu versus occasum serpere caepit. DuńKal Nv. Dziwuie się Appianowi że godzinę y dzień naznacza Marsowi y Saturnowi koniunkcyi w domach Niebieskich: ktora nie tylko kilką dniami chybić może, ále ieszcze y w tym pewności że nie masz, twierdzi. BystrzInfZup 9 nlb. Były też y Xiężycowi, Merkuryuszowi, Saturnowi, y innym Planetom konsekrowáne Kościoły. ChmielAteny II 82. Ci wszyscy pierwsze te trzymaią SYSTEMA, twierdzą, że TERRAQUA, to iest ZIEMIO WODNA kula, alias ziemia y wodà iest nieruchoma in Centro Swiata, a koło niey, inne Elementa, potym Niebo Xiężycowe, Merkuryuszowe, Wenusa, Słońca, Marsa, Iowisza, Saturna, Gwiadz Fixarum, lub stałych, Niebo Krzysztáłowe, zgoła Nieb dziesięć koło centrum ziemi lokuią. ChmielAteny1755 I 169. Kolor miala na początku iasny białawy, y iskrzący się, potym żołty, a w Marcu R. 1573 błyszczący nakształt marsa, y gwiazdy aldebaran nazwaney: w Maiu zaś białawo - sini, iaki w Saturnie postrzegamy, y ten kolor aż do końca dotrwał, lubo coraz ciemnieyszy stawał się. BohJProg I 301. Odległość Planet od ziemi dwoiaka iest większa, y mnieysza. Gdy ziemia iest w ¤b (obacz Figurę 1) á Mars, Jowisz, Saturn, w 11, 12, 13 na owczas naybliżsi są ziem. BohJProg I Wstęp 15. Tych przerzeczonych Planet obroty zamyka Cyrkuł ¤ Marsa, potym ¤ Jowisza, naostatek ¤ Saturna; naywyżey mieyscowe idą Gwiazdy. SzybAtlas 278.

3. »starożytny król Lacjum lub Aborigium«: Dziewiąte Krolestwo LATIUM albo Aborigium od Ianusa Anno Mundi 2722 fundamenta maiąc. Po nim panował Saturnus, z Ktorey od Synow wygnany, ktory że tam latuit, Latium nazwane, czyli też à Latino Rege, Po Saturnie panowali Faunus, Latinus, AEneas, Ascanius, Sylvius, Posthumus, AEneas Sylvius, Latinus II Alba Sylvius, Capetus, Capys, Calpetus, Tyberinus, od ktorego Tyber rzeka wzieła Imie, Aremulus Agrippa, Allapius, albo Aremulus Sylvius, Aventinus Aventino gorze w Rzymie Imie daiący, tam pochowany [...] ChmielAteny1755 I 532.

4. »odnoszący się do Saturna, bóstwa rzymskiego«: Bájecznych Saturnow, Midasow nie zázdrośćić dáwnym czásom, bo y teraz nie trudno o tákie fikcye u Poétow. BystrzPol O8.