Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: MĘSKI || *MĘŻKI

Słowniki:
SStp, L, SWil, SW, SJP notują
SXVI (?), Kn (?), T (?) nie notują

Formy: lp M. m męski; ż męska; n męskie; D. m męskiego; ż mężkiej // męski // męskiej; C. n męskiemu; B. m nżyw męski; ż męską; n męskie; N. m męskim // męskiem; ż męską; Ms. m męskim; lm D. męskich; B. nmos męskie; N. męskimi; Ms. męskich; ~ odmiana niezłożona lp C. m albo n po męsku

Znaczenia:

1. »właściwy mężczyźnie«: W nich [herbach] odwagi Męstwa y Siły Istota, Z tych Requizytow Męska Combinatur [składa się] Cnota. PasPam 270r. Godna y tá rzecz wiádomość z Doktorow Phyźikow, że płod męski ozywia się czterdziestego dniá od poczęćia; a białogłowski ośmdzieśiątego dniá. WisCzar 95. Pdbrokek [?] męski;/ Czeluść w Gębie. ErnHand 551. Męski, mänlich. BierSłowa 61.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ płeć męska »mężczyźni«: Płeć męzką oźiębłą zágrzewa [wino z kopru]. SyrZiel 394. Męską płeć do Wenusá pobudza. Naśienie męskie mnoży [kopr]. SyrZiel 397. Tegoz Roku Dnia 8 Miesiacza Listopada Slachetnie Vrodzony IM Pąn Krzysztof Komorowski Starosta Barwaldski y Oswiecimski Ostatni Potomek z płci Meszkiey Ich Mosciow PP z Komorowa [umarł]. KomonDziej 143r. ▲ męskie serce (sz. zm.): Do tey [synowicy] ták mowił: O ktora w postáwie Mdłey białeygłowskiey/ z męskiem sercem chodźisz. TasKochGoff 84. On iako chciwy zołnierz sławy, nie długo przi rodzicach swych miłych zabawiwszy, chcąc ochotę i serce męskie i w postronnych narodach podac, zwłaszcza ze na ten czas zadnei domowei expeditii nie było, alie alta pax dominabatur, imie swoie niesmiertelnei pamięci i sławie zalecic dał się temusz swemu zaciągnąc Oberszterowi. VorLetSkarb 228. ▲ linia męska: Iuż wielkiego rodu beł ostátek/ Y wszystká męska linia ustáłá. TasKochGoff 441. ▲ nasienie męskie »sperma«: Płynienie Naśienia Męskie[go] zẃściąga/ proch korzenia tego. SyrZiel 7. Potym [macica] snádnie naśienie męskie zátrzyma/ y do płodu obroći. SyrZiel 296. Naśienie męskie mnoży [wino z kopru]. SyrZiel 394. ▲ korzeń męski »penis«: Tedy Máść tę uczynić/ ktorą Korzeń męski námázowáć. SyrZiel 232. Korzeń męski osłábiáły [anyż] dźwiga/ á miąszy czyni/ swym rozgrzewánim[?]. SyrZiel 410. ▲ członek przyrodzony męski, męski członek, wstydliwy członek męski »penis«: Wodá korzeniá wárzonego [...] Męski członek osłábiáły wzbudza. SyrZiel 155. Wstydliwy członek męski, spuchły, obráżony y boleiący, korzeń Kopru Włoskiego w winie wárząc, párą nápárzáć dobrze. SyrZiel 391. Członek przyrodzony męzki osłábiáły wznosi [...] sok z niego [kopru] z gorzałką, á z száfranem záraz po łáżni piiąc. SyrZiel 399. ▲ męski rodzaj »synowie«: Spokoinie sam, małżonka, dzieci i potomkowie iego meskiego rodzaiu poki by ich zliniey iego stawało, zgruntami, poddanemi ich powinnosciami, zlasami, borami [...] VorLetSkarb 212. ▲ dużość męska: OvOtwWPrzem 264. ▲ męski wiek: StarKaz 385. ▲ męski umysł: ŻółkPocz 52-53. ▲ potomstwo męskie: Dali Bog Matysowi potomstwo męskie, niech się mną kaie, a nie załuie na nauke nakładac. VorLetSkarb 78. ▲ męskie przyrodzenie: OblJasGór 161r.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nié męska rzécz stroić śię. KnAd 617-618.

◼ Przenośnie: ◼ Miękką twarz y stroy pieszczony złożyłá [Klorynda]/ A męską na się postawę włożyłá. TasKochGoff 38.

2. »przeznaczony dla mężczyzn«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ konwent męski: W Krolestwie Polskim znayduie się [...] W.O. Bernardynow Prowincyi 4. Mało Polska w ktorey Konwentow męskich 18. Panieńskich 7. [...]. BystrzInfGeogr Ku r-v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ po dwornacku chadzać, po męsku chadzać, po ślachecku chadzać, po usarsku chadzać: Ten wblawatach po usarsku chadzał. TrepNekLib 22. Po dwornacku skolnierzęm lisim chadzał [Ciachorowski]. TrepNekLib 55. NOWAKOWSKI [...] Po ślachecku w delurze chadzał. TrepNekLibDworz 251. A iak ze pyta Miller się Vbráłá [Lidora]? Czy nie po Męzku iako więc chadzáła? OblJasGór 116. ▲ męski habit: [...] we Flándryey w męzkim habicie rowno zinszemi żołnierzámi Zołdácką służąc/ często mężnie w rożnych potrzebách zwycięstwa odnosiłá [...]. DobrPol 230.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Serca męskiego chłopá miłuią. ManTobPhr 159.