Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BRYZELIA, BRYZYLIA

Słowniki:
SStp, SXVI (brazylija), Kn, T, L (XVIII brezylia), SWil (brezylia), SW (brezylia), SJP (brezylia) notują

Formy: lp M. bryzelia // bryzylia; D. bryzeliej // bryzelii; N. bryzelią; Ms. bryzelii

Etymologia: <fr. brésil 'drzewo brazylijskie'>

Znaczenia:

1.bot. »drzewo lub pnący krzew z rodziny brezyliowatych, rośnie w Ameryce Południowej, dostarcza drewna używanego do wyrobu mebli oraz barwników służących do wyrobu atramentu i lakierów, buwa używane także w celach leczniczych; Caesalpinia«: Pić przytym dekokcyą, z drzewá Sándałowego, y Bryzeliey. CompMed 134. W całym tym kráiu [Amazonii] rodzi się mnostwo Palm , á tym samym Daktylow, Hebánu, Cedru, Bryzelii, Cukru, Szárłatu, Pomagranátow, Pomarańcz, Cytryn. ChmielAteny II 674. Kráy AMERYKI POŁUDNIOWEY iest, BRAZYLIA vulgò Bresil, od drzewá Bryzelii [...] ChmielAteny II 675.

2. »drewno albo barwnik, otrzymywane z tego drzewa lub krzewu«: Bryzélia/ mátéria ábo dréwno/ z ktorey fárbę czynią. Brasilicum vel Brasiliense lignum [...]. Kn 48. Chceszli miec żołtą, czerwoną [błonkę]; przymieszay trochę szafranu, bryzeliey laki do karuku rospuszczonego. SekrWyj 56. Tam [w Gujanie] nie máło kupuią Iedwábiu [...] Tutiunu, Drzewá Bryzelii. ChmielAteny II 674.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bryzelia czerwona: Brasilicum rubru[m] [...] Bryzilia czerwona. GuldOn 32. Rospuść przy ogniu karuk. Vwarz i bryzeliey czerwoney trochę. SekrWyj 54. Weś wody háłunowey [...] námocz w niey tártey álbo strugáney, lubo Bryzeliey czerwoney, lubo drzewá sándáłowego, niech moknie. CompMed 683. ▲ bryzelia brunatna: Brasilium caruleum. Blawe Brisilge Bryzylia brunatna álbo modra. GuldOn 32. ▲ bryzelia modra: Brasilium caruleum. Blawe Brisilge Bryzylia brunatna álbo modra. GuldOn 32.

◼ Przenośnie: ◼ Nożownicy [nazywają wódkę] Kucyją, a stawarze mydłem, Malarze bryzeliją, a stolarze marsczydłem. WodGorzBad 19.