Data ostatniej modyfikacji: 14.08.2014
Etymologia: <
niem. Keilhaue>
Znaczenia:1. »klinowaty kawałek żelaza lub innego twardego materiału osadzony na drewnianym trzonku używany jako narzędzie lub broń«: Kilof z rozumu, á drzewce szalone Z przymiotow własnych, w grot gniewny stalone Ná pomstę Páńską. JurkPieś C2.
A gdy ktory z tych duchow w gorniczym sposobie/ Vkaże sie z kilofem kołácąc po szybie. Wnet gornicy zrádośćią k temu mieyscu śmiele Kopáia sie: bo kruszcá tám náyduią wiele. RoźOff 127.
Kilof/ v. Czékan. Kilin. Kn 41.
Klepet: kilof: bika: oskard. JaśDict 62.
Oskard: bika: kilof: dłoto. JaśDict 78.
Górnicy zaś olkuscy, bocheńscy, wieliccy sami wszyscy w osobach swoich stawić się powinni z oskardami, z kilofami do łamania murów, także z rydlikami i łopatami do podkopywania się pod mury, także z żywnością doskonałą na tydzień. AktaKrak II/2 570.
Na 200 kopaczow trzeba [...] kopanie kilofow oskard gracow rozney formy 30. NarArch 153.
Tam jego [marszałka Macieja Żeromskiego] bez sądu zabił kilofem Pan Wołk, porucznik Pana Lipnickiego: niedawszy mu wnijść do Koła rycerskiego. WierzbKon 117-118.
Niektórzy dziurawili ściany kilofami, Insi, przebiwszy zwierzchne młotami sklepienie, Spuszczali na gęsty lud orclowe kamienie; Aż niektórzy od strachu napoły pomarli. ZimBSiel 155-156.
Na żniwie sierp, w myślistwie za trąbę wystarczy, W bitwie za kilof stanie, stanie miasto tarczy. GawHelBar II 132.
Ziemia Chełmięska rownie za Torunskim Grofem Wyprawiła Iunakow, ktorych Grof kilofem poprzedzał [...] czarnemi kroiami zostali Ozdobieni. DrobOpow 105.
Na Pogrzeby wszytkie Czechy ostawniki swoie wielkie y wyszokie na ramieniach nosili a swiece w rekach trzymali. y Groby przed tym sobie sami z Czechow Bracia kopywali na Czmentarzu dla czego kilofy y Łopaty z Marami w Czechach chowano. KomonDziej 16v.
ESTOUPPE D'E'TOUPPE [...] Maillet à bati l'étouppe. Malleus stuparius [...] Kilofy dębowe do tłuczenia konopi álbo lnu z moczydła to iest z wody wyiąwszy przed międleniem. DanKolaDyk I, 552.
Kiłof. 1) Tschakan, Faust-Hammer. 2) Bergw. Spisz-Hammer.[...]. 1) maillotin, marteau d'armes. 2) métal. marteline, forte de marteau de mineurs qui est en pointe d'un côté. [...]. T III 554.
Kilof der Streithammer/ Kilofá des Streithammers. DobrGram 118.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
kilof turecki:
Kilofow dwa Tureckich nabiianych oprawnych z blechmalem na hebanowych toporzyskach. ArchRadziw 1638 1651/ 69, 3.
▲
kilof grabarski:
Liwor do woza, kilof grabarski [...] żelazo od mięsa. InwKal I 323.
▲
kilof mularski:
Gdy iednakowo twardy, iż z trudnością rydlem żelaznym da się záiąć, y kilof mularski z impetem spuszczony od niego odskakuie, álbo mało co więźnie, proba iest gruntownego calcu. BystrzInfArch Av.
2.przen. »nos«: O, wielkiż to nos, wielki nos! czy mu go Garncarz robił? czy od kowala kuty? Czy się gdzie matka zapatrzyła w szkuty? Jest tu z półtrzecia pewnie mięsa funta; Czy Piekarskiego kilof za Zygmunta? PotFrasz4Kuk I 382-383.
3. »dziób bociana lub żurawia«: Kiłof. [...] 3) Schuabel eines Starches, Kranichs. [...] 3) bec de cigogne, de gruë. T III 554.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz bika, czekan, kilin, oskard, topór.