Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, Kn, T, L, SWil, SW, SJP notują
SXVI (?) nie notują

Formy: lp M. modlitwa; D. modlitwy; C. modlitwie; B. modlitwę; N. modlitwą; Ms. modlitwie; ~ lm M. modlitwy; D. modlitw; B. modllitwy; N. modlitwami; Ms. modlitwach

Znaczenia:

1.relig. »zwrócenie się do Boga z prośbą, dziękczynieniem, uwielbieniem lub przebłaganiem«: Przyjacielu, u tego meczetu postanowiłem ja chatyba do modlitw zwoływającego. SaadiOtwSGul 167. O kondicyách modlitwy/ żeby była wysłuchána. BirkNiedz 190?. Modlisz się/ nie klękajże ná przecznicách ulicznych; ale zámkni się z modlitwą swą w komorce. BirkNiedz 201. I wstąpił dym kadzenia z modlitwami świętych z ręki Anioła przed obliczność Bożą. BG Ap 8, 4. Modłá/ item vide Modlitwá. Kn 422. Modlitwá/ Modłá/ Proźba do Bogá. Precartio. Kn 422. Adoratio. Poklón 1 Modlitwá. Ułón. KnŁacPol 21. Precartio. Modlitwá. Proźba. KnŁacPol 616. A ieżeli Siostry zásłużyć mogły zdrowie Pryoryssy/ dáleko więcey modlitwą swoią mogą vprosić v Bogá potrzebki Zakonne/ y pożywienie swoie: gdy ich myśl więcey w Bogu á niżeli w rzeczách doczesnych vtopiona będzie: bo łátwiey o suchą grzaneczkę nabożney Pánnie (ktora się iey obrocić może w cukier słodki) niżeli o plastr z niebá chorey. OkolNiebo 58. Klęknął Eremita na Modlitwę. PasPam 56. Do Boga tylko uciekał się [cesarz] modlitwami A Polakow wyglądał. PasPam 276. Lud cięszko strapiony postem y modlitwą Boski błagał Maiestat, aby swą gonitwą Duchow Niebieskich strącił z dumy othomana. DrobOpow 22. W krotkich modlitwach prędko się zgubiemy, roztargnienia cierpiemy, atencyi nie mamy. MłodzKaz III, 35. Modli się Piotr, a po modlitwie łaknie; tak to widzę z Duchowieństwem, z bogomyślnością może chodzić pospołu ułamnostka apetytowa MłodzKaz IV, 105-106. O tym dowiedziawszy się [o śmierci męża] Błogosławiona Jutta, wolnieyszą będąc, tym więcey przyczyniła uczynkow miłosiernych, modlitw y prac koło ubogich [...]. NiesKor II 590. Modlitwa [...]. T III 853-854. Niektore Páńskiego y Szlácheckiego stánu Osoby tę wádę do śiebie máją, gdy do kośćiołá ná nabożeństwo przydą, że śię ráczey y więcey częśćią spániem, częśćią szeptániem (gádániem, rozmawiániem) częśćią w modlitwách czytáńiem, niźli słowá Bożego słuchániem zábáwiáją. GdacPan 21-22. Gdy rozćiągniećie ręce swoje, woła sam Bog ná Grzeszniki, zákryję oczy od was, tákże gdy będźiećie przedłużáć modlitwy swoje nie wysłucham. GdacPan 42.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ na modlitwie: A z głowy nieiaki dym się pokazował od gorącey attencyey [Margarety] na modlitwie. OkolNiebo 63. ▲ modlitwa pańska »Ojcze nasz«: Nic inszego ábowiem nád wámi nie mówiłám / ieno modlitwę Páńską ábo Pacierz / y Kredo/ ábo skłądek wyznania wiáry chrześciáńskiey/ á záraz uzdrowieni iesteście. SpInZąbMłot 241.

2. »tekst«: Modlitwy/ Modlitewki/ i Kśiąszki w ktorych modlitwy są. Kn 422.

3.przen. »prośba do człowieka«: Niechciałem się bawić koło niego zabiiac mi tez zalgo było na owę iego gorącą rospamietywaiąc modlitwę. PasPam 95v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ktoś miał wielkie modllitwy o coś »proszono kogos o coś usilnie«: Panie Bracie miałęm tu wielkie Modlitwy o tę Funkcyią byli tu umniePan Zerosławski y Pąn Niegoszewski prosząc mię oto że bym ich tam posłał. PasPam 159v-160.

4.w lm »modlitewnik«: Na odpusty, tam trzeba nabożnie [...] trzeba będzie mieć przy sobie modlitwy nabożne, paceirze u pasa, kostur w ręku, garnek duży masła w tłumoku, stworzenia człowiecze dobrze utworzone, chleb pieczony, pieniędzy węzeł niemały. A gdy takie będziesz miał przy sobie charaktery, o co jedno nabożnie się modląc prosić będziesz, wszytko otrzymasz - a bez tych charakterów musiałbyś doma siedzieć. MinSow Na odpusty, tam trzeba nabożnie [...] trzeba będzie mieć przy sobie modlitwy nabożne, paceirze u pasa, kostur w ręku, garnek duży masła w tłumoku, stworzenia człowiecze dobrze utworzone, chleb pieczony, pieniędzy węzeł niemały. A gdy takie będziesz miał przy sobie charaktery, o co jedno nabożnie się modląc prosić będziesz, wszytko otrzymasz - a bez tych charakterów musiałbyś doma siedzieć. MinSow 271-272. Modlitwy/ Modlitewki/ i Kśiąszki w ktorych modlitwy są. Kn 422. Precarius liber. an recte Modlitwy. KnŁacPol 615. Niektore Páńskiego y Szlácheckiego stánu Osoby tę wádę do śiebie máją, gdy do kośćiołá ná nabożeństwo przydą, że śię ráczey y więcey częśćią spániem, częśćią szeptániem (gádániem, rozmawiániem) częśćią w modlitwách czytáńiem, niźli słowá Bożego słuchániem zábáwiáją. GdacPan 21-22.

# Użycia metajęzykowe: # Cegłá cegiełká, płáchtá płáchetká, modlitwá modlitewká. WojnaInst 61