ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO Data ostatniej modyfikacji: 27.02.2016
NIEMIECKI przym.
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy: lp M. m niemiecki; ż niemiecka; D. ż niemieckiej; C. n niemieckiemu; B. ż niemiecką; n niemieckie; lm M. nmos niemieckie; C. niemieckiem; B. mos niemieckich; nmos niemieckie; N. niemieckiemi; Ms. niemieckich; ~ odmiana niezłożona lp C. m albo n niemiecku
Znaczenia:
1. »należący do Niemców, taki jak u Niemców«: Taka własnie dyfferencyia mowy Iudtlantczykow od Niemieckiey iako łatwa [Łotwa] albo żmudz od Polakow. PasPam 63. Wodę wylewaią iuz i kapeluszami Niemieckiemi. PasPam 66v. Ubrali chłopa w Niemieckie Suknie. PasPam 76. Iubka z Raytarsskiego koletu Sztywle z Niemieckiemi cholewami. PasPam 79. Szukał iey z młodych zaraz Lat w Czerskich [!] w Niemieckich Prowincyiach. PasPam 206v. Tak wielkie Woyska Niemieckie pierwszego zaraz Impetu wytrzymac nąm niemogły. PasPam 259. Iuz się Pułki nasze y Regimenty Niemieckie swerały [zwierały]. PasPam 260. Rozwęseliła całą rzeczą Niemiecką a osobliwie Incolas Miasta Wiedenskiego. PasPam 261v. Poszło woysko nasze pod Nieprzyiaciela Niemiecka Batalia za nimi w trop. PasPam 265v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: Biblia niemiecka: IMść pan Comisarz co u mnie stoi wziął biblią niemiecką i 3 xiąg in 4to, 1 muszkiet staroświecki, 1 pałasz albo miecz. MarkZap 3. A czemuż to D. Lutherus w Niemieckiey Biblijey śmiał te położyć słowá: [...] Máją kosztowne trzewiki ná nogách swoich. A w stárey Biblijey Polskiey te się słowá naydują: Trzewiczkámi skrzypájąc. GdacPrzyd 17. ▲ niemiecki bryż: Skoro wrocą [Polacy zza granicy]do Polskiey [ojczyzny]? ász iák pierwey Báby, Czy ziemiá: czy ich Niebo odmienia? chybáby, Pludry, ábo Peruki y Niemieckie bryże. PotPocz 171. ▲ niemieckie cholewy: Do krola Zołnierze wstępowali in vesto peregrina posroiwszy się ładnie Zupan z drelichu kontusz także z drelichu. Iubka z raytarskiego koletu.Sztywle z Niemieckiemi cholewami prawie do pasa. PasPam 79. ▲ boty niemieckie, buty niemieckie »BOT«:
Przenośnie: Tamtę Prowincyią nie szpada Niemiecka ale Polska zawoiowała szabla. PasPam 71v.
2. »rasy pochodzącej z Niemiec«: Pewnie by się był Niemieckiem Fryzom y powąchac Niedał. PasPam 149. Szarpała za Suknią za nogi rowno ze psem ktorego tez iednego tylko kochała zwał się kapreol Niemiecki, kosmaty. PasPam 252v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: boty niemieckie: Buty Nowe Niemieckie czarne. ArchRadziw 1638 79, 1. Botów białych niemieckich par 2. ŁugowPodr 91. ▲ po niemiecku chodzić »w stroju niemieckim«: Pokaz że mi ktory to krol boc ia go ieszcze nieznąm. wiem ze po Niemiecku chodzi ale to tu kilka Niemcow niewięm ktory. PasPam 198v. ▲ język niemiecki: On [Jaś] tak się zawstydził swego afektu oziębłego do języka niemieckiego, że też od tego czasu koło niczego czasu więcej nie trawi jako koło niemczyzny. ŁugowPodr 109. ▲ habit niemiecki: Były kiedyś konterfekty dawnych Konarskich w Topolnie, iako Michała Konarskiego Sędziego Ziemskiego Człuchowskiego, malowany w habicie Niemieckim czarno, iako Krol Zygmunt August chadzał, w birecie czarnym, binda złota łancuch złoty przez ramię na bok, na końcu u niego wisiała tabliczka z osobą, szpada u pasa, y herb przy nim koło złamane. NiesKor II 574. ▲ łan niemiecki: Trzeci łan Niemiecki liczy w zdłuż sznurow 90. á lasek 270. á łokci 4050. Wszerz sznurow 4. á lasek 12. á łokci 180. BystrzInfRóżn Z2. ▲ mila niemiecka: Do trzećiey kráiny powietrza iedni kłádą Mil 13. drudzy 20. iáko y ia sam ták trzymam/ y owszem ponieważ Deus Omnia creauit in pondere, numero, et mensura, á Diameter źiemie iest 1717. mil Niemieckich/ ktorego połowá/ to iest/ do śrzodká źiemie Ośm tyśięcy sześć set (iáko się pospolićie rotundè kłádźie/ puśćiwszy frákcye) mil także Niemieckich [...]. CiekAbryz Bv. Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni [mil] Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v. Irlandya długa od Wschodu do Zachodu wprost według rozciągłości, śrzedniey czterdzieści mil: Szeroko od Południa do Połnocy na sześćdziesiąt mil Niemieckich. SzybAtlas 86.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: (war.) Polski most/ Niemiecki post/ Włoskie nabożeństwo/ wszystko to błazeństwo. RysProv XIII, 1.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
PO NIEMIECKU
w funkcji przysłówka
Formy:
Znaczenia:
»w sposób właściwy Niemcom«: Asz z myszey iamy wyskoczy ieden Chłopek malęnki po Niemiecku a za nim drugi y trzeci że potym y damy muzykę tez coraz to lepiey Słychać poczną tancować poizbie. PasPam 77.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: mówić po niemiecku »mówić, używając języka niemieckiego«: Tam lada chłop połacinie mowi a po Niemiecku rzadko kto. PasPam 76. Mowią do Niego po Niemiecku. PasPam 76. Ozwie sie do nich Nie po Niemiecku ale zebym ia z rozumiał po Polsku. PasPam 263. ▲ po niemiecku chodzić »nosić strój jak Niemiec«: Krol [...] po Niemiecku chodzi. PasPam 198v.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: Red.