Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BURZLIWY, BURŻLIWY, *BURSZLIWY

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: st. równy lp M. m burżliwy // burzliwy; ż burzliwa; n burzliwe; D. m burzliwego; ż burzliwej; n burzliwego; B. m nżyw burzliwy; ż burzliwą; n burzliwe; N. n burzliwym; Ms. m burzliwym; ż burszliwej; n burzliwym; lm M. mos burzliwi; nmos najburżliwsze; burżliwe; D. burzliwych; B. nmos burzliwe; N. burzliwemi; ~ st. wyższy lp M. n burzliwsze; ~ st. najwyższy lp M. m najburzliwszy

Znaczenia:

1. »niepogodny, niosący burzę, mający charakter burzy, pełen burz, wzburzony, falujący, kłębiący się, silnie tętniący«: Kto ma w sobie krew gorącą y burzliwą/ á że mu sie ráda po zacięciu żyły dobywa y puscza/ tylko mu tego ziela w garść dáć świeżego/ nie puści sie. SyrZiel 1214. Iáko po zimie wdzięczna wiosná/ po burzliwey chwili miła pogodá/ po chorobie zdrowie/ ták po ciężkiey ślepocie miły wzrok [...] nástąpił. KalCuda 228. Wolno wiatrom y pochmurnym Morskim Eola burzliwego rozboinikom W niewolą się poddaiąc dobrze zawsze o scesciu swym y pozytku tuszyć. HerbOr 57. Wielka liczbá Galer, Okrętow, y Galionow formowáłá strászną y niezwyciężoną ármádę przy brzegách burzliwe[g]o Oceánu. AndPiekBoh 12. A pod burzliwym Niebem y niewczasách Zołnierz się kurczy po lichych Szałasach. KellGram 244. Wiatr wielki i burzliwy w mieście Poznaniu szkody narobił. KronZakBarącz 283. Obfitość iey [krwi] burzliwa żyły mozgowe [...] rozrywa. BeimJelMed 357.

◼ Przenośnie: ◼ Kazanie Wtore, O szczęśliwym przepłynieniu burzliwego morzá światá tego, do miástá Páná Iezusowego. StarKaz II, 454. ◼ Tego burzliwego morza seymowánia Polskiego, áni zgruntowáć, áni poiąć, áni opisać nikt nie potráfi. JabłSkrup 57.

2. »pełen niebezpieczeństw, grozy, niepokoju, zamętu, nieszczęść, buntów, wojen«: Jakoś [Boże] na czas on burzliwy cieniem skrzydeł miłosierdzia swego ochronił mię od śmierci tak okrutnej, wyrwij do końca z rąk bezbożnych. NiemPam 257. Pokazał się tandem post tot nubila utrapionej Ojczyźnie wypogodzony Phoebus, a wybiwszy się z tak wielu burzliwych zawieruch i mieszanin domowych kilkoletnich na ten horyzont sarmackiego nieba, pozwolił serenum respicere. AktaKrak III 149. ORAGEUX [...] Procellosus, Cic. Tempestuosus. Aul. Gel. Turbulentus, Turbidus [...] BURZLIWY, Burzliwa. ON DIT au figuré que cette vie est une mer orageuse, troublé e de mille soins. Haec vita, ut mare procellosum, curanum fluctibus agitatur. ZYCIE to ludzkie burzliwe iáko morze náwałności y troskliwości pełne. DanKolaDyk II, 315.

3. »o zgromadzeniu, sesji itp.: gwałtowny, ożywiony, pełen kłótni, sporów«: Mca 8bra 20 Rodzony Nasz Pan Stanisław bezpotomnie zszedł stego Swiata Wilnie po czas Komisyi Walney y burszliwey. PoczOdlPam 44. OdPrawowałasię Sesyia odBozego narodzenia Począwszy asz do trzynastego Ianuaryi barzo burzliwa nakturey będąc przypatrzyłemsię Wielkim niesnaskom Prawego zlewym skrzydła. PoczOdlPam 48.

4. »buntowniczy, jątrzący, wichrzycielski; gwałtowny, także o zwierzęciu: niespokojny«: Buntowny/ rosterkliwy/ burżliwy tr. Seditiosus, Cicer. Factiosus, Plaut. Turbidus homo, Virgil. Turbidi et concitati motus animorum, Cicer. [...]. Kn 53. Wichrowáty/ wichrzásty. v. Burzliwy. Item, wichrowáty voce translata sapiùs vtuntur Poloni. pro Dziwak/ Fántástyk/ Niéspokoyny/ Warchół. Kn 1242. Umysł Mądrego, Vsadzony raz w swym pewnym stanie, Jednostajnym zostawa y odmiany nie zna Lubo obłoki ciemnych affektow powstaną Lub wichry opiniy [b]urzliwych nastąpią. OpalKSat 83. Arcybiskup támtego Miástá [Bragi] nie był nigdy życzliwym tutecznemu Domowi Krolewskiemu [dynastii Braganza]/ y kilká rázy chciał rebellią podnieść: Prawdá że dawno ten Arcybiskup vmárł/ ále bez máłá záwsze nie zostáie ktorykolwiek tákowych burzliwych zamysłow/ Dziedzic. MerkPol 69-70. Ież lubo drugich kole/ sam wżdy sobie miękko leży Ale markotny/ burzliwy/ niespokoyny mruk/ y drugim/ y sobie ościsty[m] Ieżem iest. BujnDroga 310. Aufrührischer Bürger/ niespokoyny (Burzłiwy) miesczánin, (Buntownik). ErnHand 73. Statum nostrum nayburżliwsze rewolucye nie naruszą, byle wszystko co go componit na takim fundamencie erigere, żeby od żadnych szturmow zachwiać się nie mogł. LeszczStGłos 61. Heretycy są ták burzliwi/ tácy buntownicy/ iáko báłwány morskie/ od wiátrow podniesione. BirkRus 30.

Znaczenia niepewne:

1, 3 a. 4: Burżliwy / wichrzásty / nawáłności péłny / Procellosum coelum [...] Procellosus ventus [...] Procellosum mare [...] Tempestuosum mare [...] Turbidus dies [...] Turbidum tempus [...] Turbulentum tempus: turbulentissimus tribunatus [...]. Kn 54.