Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BEDŁKA, BETKA, *BETŁKA

Słowniki:
SStp (bedłka), SXVI (bedłka), Kn (bedłka), T (bedłka), L (bedłka), SWil (bedłka, betka), SW (bedłka, betka), SJP (bedłka) notują

Formy: lp M. bedłka // betka; D. bedłki; B. bedłkę; ~ lm M. bedłki // betłki; D. bedłek; B. bedłki; N. bedłkami; Ms. bedłkach

Znaczenia:

1. »grzyb«: JElenia gębká/ ábo Jayká Jelenie/ są Bedłki w ziemi się rodzące/ które Dioszkorid korzonkámi okrągłemi miánuie [...] SyrZiel 1235. [Amintas] Już umrzeć będąc gotowym, Wyrył na dębie surowym: Kwoli okrutnej Phillidzie, Amintas już z świata idzie, Aż się nimfy użaliły I w bedłkę go obróciły. NaborWierWir I 334. Bédłká/ Fungorum genus album edule, v. Grzyb 1. Kn 19. Było wielo po śmierci Kazimierza cnego Zamieszania około Królestwa Polskiego, Bo właśnie jako w bedłkach naszy przebierali. Na tego i owego wzajem wotowali. ObodzPanBar I 323. scham grzyb/ bedłka fungus [...] KusWeg K. Grzybow rodzay z deszczem spada do rośnienia/ y zniszczenia ma czasu siedm dni/ drugie betłki mniey/ ktore się prędzey psuią/ te gorsze do záżywánia/ ktorych wszytkich z odwagą zdrowia człowiek záżywa [...] HercBan 42. Iż Wieśniacy robotni wszelkie bedłki [...] bez szkody w zdrowiu iedzą nie dziw/ gdyż z dzieciństwá w nie żołądek zápráwuią. HercBan 43. Náźrze się drugá krup surowych, grzybow, bedłek, korzenia, gliny, wapna, fruktow niewczesnych smázonek, y innych rzeczy swoiey náturze szkodliwych, zá czym niezdrowie, zła cerá, zolądek niestrawny, vroki, osypánie, czary, czárownice. WisCzar 102. grzyb betka, champignon [...] KulUszDyk 35. Bbdła[!], vid. Bedłka. T III 30. Bedłka. weisser Erd-Schwamm zum Speisen. potiron; forte de champignons. T III 31.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ denna bedłka: Item weźmi dennych bedłek ktore Crepitus lupi zowią, rozetrzyi y przyłoż. PromMed 84. Maść Denna. Weś Dennych bedłek co chcesz, wysmaż ie w oliwie. CompMed 656. ▲ bedłka jadowita »grzyb trujący«: Bedłkámi Jádowitymi strutym iest lekárstwem [piołun]/ piiąc go z octem á z ciepłą wodą. [Dios] dla womitow. SyrZiel 341. ▲ jelenia bedłka »grzyb podziemny, wielkości orzecha włoskiego, Elaphomyces granulatus«: W stárym korzeniu więtsze/ w młodym mniejsze/ miękkości gębczástej/ álbo Jeleniej bedłki/ środek máiąc miedzy twárdym á miękkim [...]. SyrZiel 177. JElenia Bedłká/ ábo Gębká/ nie iest ziele ále Bdłá/ pełná wilgotności mleczney tákże się trzesie iáko Gálretá[!] iáka. SyrZiel 911. BEdł y Grzybów/ iedne przychodzą do stołowego vżywánia/ drugie nie: które przy żelezie rdzáwym/ ábo przy rudách rosną/ ná gnoiách/ przy iámách iádowitych bestiy/ przy drzewách iadowitych/ iáko są Prochowki/ Muchorówki/ Jelenia bedłká/ Wężówki y innych wiele: których gdyby kto pożywał/ nagle vmrzeć musi. SyrZiel 1393. tales sunt qui a nostris Prochowki/ iélenie bedłki/ wężowki/ muchomory/ etc. dicuntur. Kn 216. ▲ bedłka wężowia: Bedłek wężowich co nięmi muchy truią nawarzyc z wodą y te wode stawiac miodęm osłodzywszy po gmachu sczurki zdychaią od tego. GrodzMisc 161a. ▲ wężówka bedłka: Wężowká bédłká/ v. Grzyb Kn 1238.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dziękuję ubogi z bedłek, dziękuję z bedłek »dziekuję, odmawiając czegoś mi zbytecznego; rezygnuję z wątpliwej przysługi; dziekuję, odmawiając czegoś mi zbytecznego; rezygnuję z wątpliwej przysługi«: Dziękuię vbogi z bedłek, káżdy z tych Ich Mościow sposobny zá pierwszą znáiomością kazać mnie wbić ná pal, álbo záwiesić ná stálistym haku. AndPiekBoh 77. Kiedy powiedałęm im [posłom moskiewskim] ... że mię iuz był wziął Moskal w okayiey z Dołkornskiem [Dołgorukim] to mowili że byś był miał wstolicy wszelakie poszanowanie y na iego [stryja Paskowego] Imię y Zasługi Narodowi Naszemu wdzięcznie [wdzięczne] pewnie wyszedł bys był bez okupu. Alem ia rzekł dziękuię z bedłek. PasPam 165.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Dziękuiéć vbogi z bédłék/ ma domá dość rydzow. Kazał ci podziękować. KnAd 225.

2. »grzyb pasożytujący na drzewie, huba«: Drzewo iest ná kształt morwy, frukt wydáie ná ksztłt podobny figom, ale nie z-szypulki, wisi, lecz do sámego drzewa przypięty ni bedłki... MłodzKaz IV, 557.