Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: SANDAŁ, SZANDAŁ

Słowniki:
SStp, L, SWil, SW, SJP notują
SXVI (?), Kn, T nie notują

Formy: lp M. sandał; D. sandału // szandału; N. sandałem; ~ lm D. sandałów; B. uż. nosob. sandały; N. sandałami

Etymologia: <łac. sandalium, z gr. sándalon>

Znaczenia:

1. zwykle w lm. »rodzaj lekkiego obuwia, mającego zamiast przyszwy rzemyki, paski ze skóry lub materiału; trepek«: Nástąmpią potym Zakony Bosakow, skąmpstwo ludzkie każe im boso chodzić i sandałow im zazdrościć. MłodzKaz 168/IV. [...] SANDAŁ obuwie ná nogę o podeszwie samey. SANDAŁ Zákonny álbo Trepka drewniana prosta. DanKolaDyk 472. od officianta zákrystyi [...] ubrány bywá [Elekt] [...] w Sandały czerwonego sukna z krzyżami wyháftowánemi. ChmielAteny II 124.

2. bot. »inaczej sandałowiec; Santalum, drzewo lub krzew z rodziny sandałowatych (santalaceae), o liściach skórzastych, wiecznie zielonych; jeden z gatunków dostarcza cennego, białożółtego drewna o pięknym zapachu, używanego do wyrobu ozdobnych sprzętów stolarskich, do produkcji olejku sandałowego i kadzideł; rośnie w Indiach wschodnich i Australii.«: Do tego kadzić z skorek ich, z kadzidłá, z Ladanu, drzewa Aloesowego, Storaku, z Sandalow, z Gwożdzikow. PetrSInst A4v - B 1. Wziąć [...] Sandalow wszystkich trzech/ Dziewięsiłu/ Ruterki [...]po kwincie. SyrZiel 83. Sol z Cyprysu. O soli czynieniu z zioł rozmáitych pátrz sposobu w rozdziale o Piołynu. Rozsądek. Nie dobrze ci rozumieią, ktorzy powiádaią y twirdzą Cyprys ten, ktory Dyoscorydes Abrotanum Foeminam, to iest, Sámicą Bożedrzewko zowie, bydź Sándáłem zielem ábo Sándáliną. SyrZiel 374. Znowu wárzyć/ przydawszy ná ostátku Sándalow/ Rożey suchey czerwoney. SyrZiel . Przyłożyć tez trzebá ná serce woreczek przeszywány/ nátkány prochem koralow: rogiem Jelenim/ Dzięwieslim Spe: Diamosci, Diambrae, násieniem dzięglu/ Sándałami/ y kwieciem Borakowym/ rożánym/ fiałkowym/ miodunczánym. CiachPrzyp 20nlb.. Iáko Dekokt wárzyć, káżdy tym się báwiąy, wie co do niego należy, dla nie świadomych dáie się sposob. Weźmi drzewá Gwájákowego puł funtá, Chiny, Salsy Parilli, po sześć łotów, Sasafras łotow cztery , Cortioum Ligni Graiaci, Sándału czerwonego po dwá łoty, Polipodij, rogu Jeleniego po trzy łoty. PromMed 79. Weś [...] drzewá Sandáłu, Cytrynowego, etc. káżdego mniey nieżeli się kładzie, do Alembika, záwiąż álbo záwiń do chustki. CompMed 669. Weźmi drzewa Szándału czerwonego pokráianego, drzewa Jáłowcowego, Sasafras, káżdego po cztery łoty. VadeMed 108.